Kom jökulhlaup niður Álftaversafrétt ?

Kom jökulhlaup niður Álftaversafrétt ?Ekki er vitað um,neinar heimildir um jökulhlaup úr Mýrdalsjökli austanverðum niður úr Álftaversafrétti. Oft hef ég samt velt því fyrir mér hverning stóru blá og grágrýis steinarnir ,,Grettistökin´´sem liggja ofan á berum hraunklöppunum inn á Merkigilja-söndum hafi getað borist þangað.Helst hefur mér dottið í hug að þeir hafi komið með ís í jökulhlaupi því flestir þeirra liggja þar sem hallinn er mestur á sandinum og brot hefur komið á vatnið. En þar sem ekki eru til neinar heimildir um jökulhlaup þarna,hef ég alltaf talið þetta tóma vitleysu hjá mér.Á þessu ári 2003 eru liðin 60 ár frá því ég fyrst kom inn í Álftaversafrétt,siðan hef ég komið þar á hverju ári og sum árin mjög oft. Það er því kanski hálfgerð skömm fyrir mig að segja frá,að það það var ekki fyrr en á siðastliðnu sumri ár 2002 að ég taldi mig finna örugga vísbendingu um að jökulhlaup hafi komið niður Merkigiljasanda.Fyrir vestan Atley er sandfylltur hraunhryggur sem heita Atleyjarmelar ytri.Hraunhryggur þessi liggur á milli Leirár að sunnan og Jökulkvíslar að norðan,um 4ra k.m.langur vestan frá Hálsum austur að Melalæk.Í austasta hluta þessa hrauns um c.a.1,5k.m.til vesturs eru djúpar lautir með opnum gjám í botninum,með c.a.20s.m.þykku rauðu og hreinu moldar-lagi í gjáarbörmunum undir foksandinum sem þar er.Þessar djúpu lautir,hreina moldin og foksandurinn segja okkur það,að þarna hefur alldrei farið vatn yfir.Vestan við þetta,allt vestur að Hálsum á c.a.2.til2,5.k.m.kafla eru allar lautir þar í hrauninu fullar af vikur og malarmassa blönduðum grárri jökulfor.Undir þessum massa er svo moldarjarðvegur svipaður á þykkt og austur frá,en þessi mold er miklu dekkri vegna vatnsins sem sigið hefur ofan í hana.Hér tel ég engan vafa vera á,að þetta eru ummerki eftir jökulhlaup sem komið hefur niður Merkigiljasanda.Þarna sér maður allveg sömu ummerkin í landinu eins og í landinu milli Leirár og Skálmar þar sem vitað er um að Kötluhlaup hafa farið um, þar sér maður á milli farveganna eftir Kötlu,hraunrima með opnum gjám og nokkuri mold í sérstaklega sunnan á móti,þar sem hún hefur varist fyrir norðaustan áttinni.Þetta hlaup sem komið hefur niður Merkigiljasanda,hefur að hluta til farið á c.a.2ja k.m. breiðum kafla suður yfir Atleyjarmela suður í Leirá og að hluta til austur úr Lækjum norðan Atleyjar austur í Hólmsá.Hafi landið í Lækjunum allt farið undir sand í þessu hlaupi þá má leiða líkur að því að þar sé fundin orsök uppblásturins á Moldunum í Atley.Austur við Hólmsá fyrir sunnan Atley er algróið land meðfram ánni sem heita Árbugar, þetta land hafa bæði Hólmsá og Hrífunesheiðin varið fyrir uppblæstri í norðaustan áttinni sem er vesta uppblásturs áttin hér.Í þessu gróna landi er um það bil 1metra þykkur moldar jarðvegur niður á hraunið eins og finna má hér víðar í landi sem jökulhlaup hafa alldrei farið yfir og jarðvegur ekki blásið af. Við norðvestur horn Innri Árbugar þar sem Hólmsá vínkilbeigir fyrir hornið á Moldrananum í Hrífunesheiðinni hefur eitthverntima orðið svo mikið vatn í ánni,að hún hefur þar í beygunni gengið langt upp á landið vestan meigin og skilið þar eftir mjög grófan aur ofan á hrauninu.Nú er þar rúmlega skóflustungu þykkur jarðvegur niður á aurinn Sennilegt má telja að þetta geti verið frá sama hlaupi og hlaupið sem ummerkin sjást eftir fyrir vestan Atley.Þegar ég áttaði mig á því að þarna hafi verið um jökulhlaup að ræða datt mér fyrst í hug að þarna væri fundinn farvegur hlaupsins sem Sæmundur Hólm talar um að fyllt hafi Kúðafjörð,en að betur athuguðu máli held ég að þetta hafi ekki verið nógu stórt hlaup til þess.Ég gæti giskað á svipað hlaup og var í Jökulsá árið 1999 eða kanski í mesta lagi eins og hlaupið í Múlakvísl og Skálminni var árið 1955.Hvenær þetta hlaup hefur verið,verða eitthverjir aðrir en ég að segja til um,ég get aðeins komið með tilgátur þar um.Guðrún Larsen jarðfræðingur telur að mjög stórt hraungos hafi komið upp fyrir norðan Öldufell á fjórða áratug tíundu aldar.Það hraun hafi runnið niður úr Álftaversafrétti,og síðan þaðan yfir stæstan hluta Álftavers allt til sjávarJarðfræðingur hefur sagt mér að hann hafi haft þá þumalputtareglu að áætla jarðvegs-þykknun í grónu landi 1 millimetra á ári.Sé þetta allt rétt og það haft í huga að moldin ofan á hrauninu er 20 s.m.þykk þá hefur hún verið 200 ár að myndast. Svo má ef til vill bæta eitthverjum árum við, áður en hraunið fór að gróa kanski 100 árum. Ef til vill er en styttra síðan að hlaup þetta var. Haft er eftir Jóni Brynjólfssyni á Þykkva-bæjarklaustri f.árið 1859 að hann hafi vitað um að jökulinn fyrir sunnan Öldufell hafi náð austur undir Loðnugiljahaus. Sennilegt má telja að það hafi verið þegar jöklarnir voru hvað stæstir,trúlega eitthverntíman á átjándu öld.Hafi þetta jökulhlaup komið þá,má ef til vill tengja grjótdreifina sem er á sandinum sunnan við Einhyrning við það. Grjótdreif þessi virðist hafa komið austur úr skarðinu á milli Inngilja og Loðnugilja.Mitt vit á þessu er að sjálfsögðu mjög takmarkað,þó kunnugur sé á staðnum,því væri það mjög æskilegt sögunnar vegna að eitthverjir sem vit hafa á skoðuðu þetta .                                                       Í  Apríl 2003-                                                    Gissur Jóhannesson