Blautalón.

Ég á heima í Álftaveri sem við  getum kallað næsta bæ við Skaftrártungu. Ég hef alltaf heyrt heimamenn í Skaftártungu tala um Blautalón( í eintölu) Til að hægt sé að tala um Blautulón þurfa lónin að vera að minstakosti tvö. 

Bara að prófa.

                Það er eitthvað ólag á tölvunni hjá mér eða kanski er ólagið bara á karlinum. Ég ætla að prófa hvort ég kem þessu frá mér. Það láta nefnilega helv. hátt í hausnum á mér orðin Múlakvísl, Langisjór og Þórólfur Matthíasson.

Mjólkurfluttningar

Nú er gott fyrir kúabændur í Skaftárhreppi að skifta við samvinnufélögin Mjólkurbú Flóamanna og Mjólkursamsöluna til þess að sjá um að sækja mjólkina til þeirra þó brúna vanti á Múlakvísl. Ég er gamall og framleiði því enga mjólk og þarf ekki að hafa neinar áhyggjur af því að koma mjólkinni frá mér. Hinsvegar er ég gamall bóndi og þekki það starf vel auk þess sem ég starfaði dálítið að félagsmálum bænda þar sem samvinnustarfið átti og á svo ríkann  þátt í öllu þeirra félagsstarfi. Þó skrokkurinn sé farinn að gefa sig þá vona ég hausinn á mér verði altaf eins hvað bændur og samtaka mátt þeirra varðar. Það voru ánægulegar stundir að mega taka þátt í því árið 1959 undir forystu þeirra Jóns í Norður hjáleigu og Jóns í Seglbúðum að semja við forystumenn Mjólkurbús Flóamanna um að taka okkur Vestur Skaftfellinga austan Mýrdalssands sem fullgilda félagsmenn og innleggendur mjólkur í samvinnufélagið Mjólkurbú Flóamanna. Hafi allir þeir sem þar komu að kæra þökk fyrir. Gissur Jóhannesson      

Þuríður Pálsdóttir

                                                  Þuríður Pálsdóttir. Þuríður Pálsdóttir var fædd í Seglbúðum í Landbroti 23 júní 1890 Hún flutti með foreldrum sínum að Hrífunesi í Skaftártungu árið 1891 og ólst þar upp og átti heima til ársins 1911 er hún giftist Jóhannesi Guðmundssyni og fluttist til hans að Söndum í Meðallandi.       Þar átti hún heima til ársins 1919 en þá flutti hún vegna afleiðinga Kötlugossins að Herjólfsstöðum í Álftaveri og átti þar heima til æviloka.              Þau hjón áttu ellefu börn sem upp komust til fullorðins ára utan eitt sem dó ársgamalt. Áður en Þuríður flutti að Söndum stundaði hún nám í Kvennaskólanum í Reykjavík. Hún lést árið 1974.                             Hér segir Þuríður frá einum degi ævi sinnar. Það er 12. október 1918 klukkan er tæpt sex að morgni. Ég vakna við það að þeir eru að tala saman synir mínir sem eru fimm,sá elsti á sjötta ári,sá yngsti er á öðru ári,sumir vilja klæða sig,aðrir biðja um pelann sinn og svo er spurt hvort pabbi sé kominn úr Vík en hann fór með tvo afsláttarhesta til Víkur og ætlaði að senda kjötið til Vestmannaeyja. Klukkan rúmlega sjö eru flestir komnir á fætur og farnir til vinnu sinnar. Karlmenn þrír,Bjarni bróðir minn,Magnús Sigurbergsson frá Háu Kotey í Meðallandi hann var milli fermingar og tvítugs, Sigurður Sigurðsson frá Láu Kotey 14 eða 15 ára,þeir fóru að keyra út sumarmykju úr haughúsinu.    Stúlkurnar voru þrjár,allt systur frá Háu Kotey,ein fór í fjósið að mjólka og láta út kýrnar,ein fór að fást við eldhúsverkin,og sú þriðja að hjálpa mér að klæða það sem óklætt var af bræðrunum og búa um rúmin. Það lá vel á öllum þennan morgun,veðrið dásamlegt og við að sjá fyrir endaná að ganga frá slátrinu úr um hundrað fjár,mest lömbum. Uppúr hádegi fórum við að taka eftir óvanalega miklum skruggum sem alltaf ágerðust,töldu víst flestir að þetta væru svona stórkostlegar skruggur. Þegar mér fannst keyra framúr hófi með lætin fór ég út til Bjarna og fór að talavið hann um hvað þetta væru óvanaleg læti,segir hann þá að þetta séu bara svona stórkostlegar skruggur,fór ég svo inn í eldhús og hélt áfram við það sem ég var að gera.Þeir voru að moka í síðasta vagninn og tæma hann,fóru svo með hestinn og vagninn í Lygnuvík í fljótinu austan við túnið til þess að þvo mykjuna úr vagnkassanum og sleppa hestinum. Þegar þeir voru búnir að þessu kemur Bjarni inn og segir að það sé farið að rigna ösku og Katla sé komin austur í Skálm. Þegar ég kem út sé ég hvar féð er á hörkuferð heim, við heyrðum jarmið í því þar sem það kom í hópum heim á leið til fjárhúsanna. Kýrnar komu heim veg,voru komnar heim undir,ég bað Manga að fara og láta inn kýrnar,hann rekur þær inn og lokar fjósinu,án þess að binda þær. Bjarni taldi að ekki væri víst að okkur væri óhætt hérna í bænum og að við ættum að reyna að komast austur yfir fljótið. Sirri tók beisli og ætlaði að taka hross sem voru á túninu rétt við götuna en þegar hann kom til hrossanna voru þau öll fæld,þá vorum við komin austur að fljóti. Bjarni með yngsta drenginn berandi og leiddi þann elsta,systurnar báru sinn drenginn hver og ég bar fataböggul,það voru sparifötin bræðranna, þau lágu á kommóðunni austur í stofu. Ég greip þar klút og batt utan um þau. Við vorum fyrir stuttu búin að færa einn drenginn úr blautum buxum og sokkum,hann var uppi í baðstofu að leika sér þegar hann var vafinn í teppi og borinn alla leið austur að Háu Kotey. Elsti sonurinn sem Bjarni leiddi týndi sokk og skó af öðrum fæti á leiðinni austur að Kotey.  Þegar við komum austur yfir mitt fljót komu á móti okkur bóndinn í Sandaseli,Magnús Oddsson og vinnumaður hans,Gísli Tómasson og tóku sinn drenginn hvor. Þá var ein systirin eftir með drenginn sem hún bar(ekki man ég hver þeirra það var). Hún sagði að þá hefði sér fundist að hún ætlaði að hníga niður. Þegar við vorum komin á austurbakkann á fljótinu voru jakar og vatn komin í götuna vestanmeginn. Við héldum áfram gangandi alla leið að Háu Kotey þar sem við dvöldum í rúma viku. Það var margt manna saman komið það kvöld á baðstofu- gólfinu í Háu Kotey hjá Sigurbergi Einarssyni og konu hans Árnýju Eiríksdóttir.   Minnisstæðastur er mér þó einn gesturinn,það var Stefán Ingimundarson á Rofabæ hreppstjóri Meðallendinga. Hann hafði verið rúmliggjandi um tíma,fólk þorði ekki annað en að koma honum að Háu Kotey því sá bær stóð hæst af bæjunum þar í kring. Ég man þegar hann var leiddur og studdur inn á baðstofugólfið,ég hjálpaði til þess að koma honum í rúmið austan við gluggan. Ekki man ég hvað hann var lengi þar,hann var ekki lengi í Kotey áður en hann var fluttur heim til sín en hann komst aldrei á fætur aftur.Ekkert man ég hvort ég fékk skinn í skó á drenginn minn um kvöldið eða daginn eftir.     Þegar við komum að Sandaseli varð heimilisfólkið þaðan okkur samferða austur að Kotey og gisti þar um nóttina Ég man nú ekki hvort ég nokkurn tíma þakkaði fólkinu sem mest hjálpaði þennan dag og marga erfiðisdaga sem fylgdu í kjölfarið. Ef til vill gerði ég það aldrei upphátt en marg oft þar sem ekki heyrir nema sá sem allt heyrir. Þuríður Pálsdóttir var móðir mín.                   Gissur Jóhannesson. Kt.131228-3689.

Huldukonan.

                                                   Huldukonan Á árunum 1936-1941 voru öll útihús á Herjólfsstöðum(austurbæ)tekin niður til viðgerðar, ýmist á sama stað eða að sum þeirra voru flutt til og byggð upp annarstaðar á túninnu.Veggir húsana voru hlaðnir að innan verðu úr hraungrjóti en moldarkekkjum að utan, þar sem grasið á þeim var látið snúa út svo þeir væru fljótara að gróa og verða grænir. Svo veggirnir væru vel gerðir og þeir stæðu sem lengst þurfti að stuttla (troða)vel með priki mold á milli steinana.     Ég var stundum látinn gera það,þó bræðrum mínum sem eldri voru þætti ég stundum heldur latur og ekki gera það nógu vel. Þeir sögðu mér að svo fast þyrfti að stuttla moldina að ef ég pissaði í hana að kvöldi þá ætti það ekki að síga niður og standa þar pollur að morgni, auðvitað trúði ég þessu en alltaf var pollurinn sigin niður á morgnanna.     Á sumum húsunum var þakjárn, en á flestum þeirra var torfþak ofan á röftum sem þannig var gengið frá.  Reistar voru stoðir(stafir)meðfram innveggum hússins sem stóðu á stoðarsteinum niður á gólfi.  Oftast var festur planki ofan á stoðirnar til þess að halda þeim saman,sá planki var kallaður Brúnás,(oft kallað hér Móleður,veit ekki af hverju það var dregið) Síðan voru sperrurnar festar niður á Brúnásin ofan á hverri stoð.   Ofan á sperrurnar voru sett langbönd  þau héldu sperrunum saman,á langböndin var svo rafturinn lagður til að halda uppi torfinu.Mest af timbrinu sem notað var hér í húsin var rekatimbur,sem rak á Herjólfsstaðafjöru.Til að ganga þannig frá að þakið lækji sem minnst,þá þurfti að vanda sem best frágang þess.Byrjað var á að leggja raftinn sem sneri upp og niður eftir þakinu þvert ofan á langböndin. Þar næst var melstöngin lögð ofan á raftana í tveimur lögum. Neðra lagið var lagt á ská ofan á raftinn svo melstöngin færi ekki niður á milli raftana,efra lagið sneri svo upp og niður eins og rafturinn svo vatnið sem fór niður úr torfinu myndi renna niður eftir stönginni.    Þar ofan á kom svo torf í tveimur lögum, í innra laginu sneri grasið inn en í því ytra sneri grasið út.  Best var að tyrfa með mýrartorfi það var seigara í því og að því leiti betra en vallendistorfið.Eins og áður segir var verið að gera við útihúsin á Herjólfsstöðum um og rétt fyrir árið1940.Reynt var að nýta sem mest af því efni sem nýtanlegt var fyrir í húsunum,þó bæta þyrfti þar ýmsu við bæði timbri,torfi og grjóti.    Grjótið sem vantaði og notað var, var keyrt heim á hestvögnum, grjótið tókum við norðan við Arnardrangsfitina. Bræður mínir annað hvort Einar eða Loftur(ég man ekki orðið hvor) sóttu grjótið og ég var oftast með til að teyma hestinn og láta steina á sem ég réði við.Í einni ferðinni fórum við fram hjá hraunhellu sem var um einn og hálfur metri á kant.   Hellan sem stóð næstum lóðrétt upp úr sandinum, var passlega þykk í grjótlagið í veggnum.          Ég sagði þá við bróðir minn að í næstu ferð færum við með sleggju með okkur og brjótum helluna niður,hún passar á vagninn í eina ferð.      Þó ég hafi sagt þetta þá var hellan aldrei tekin,ekkert man ég nú eftir því hversvegna,kannske þurfti bara ekki meira grjót. Kannski? Því var það að hellan var þarna vorið eftir þegar ég sá Huldukonuna við hana.Ekki þori ég að fullyrða það hvort pabbi minn Jóhannes Guðmundsson hafi strax, þegar hann fór frá Söndum að Herjólfsstöðum vorið 1919 tekið að sér að vera aukapóstur frá Strönd að Herjólfsstöðum,en svo mikið er víst að ég f. 1928 man ekki eftir öðru en að hann væri póstur og það allt fram til ársins 1952,þá var hann 72.ára.  Á póstleið þessari er vatnsfallið Kúðafljótyfir að fara.  Þessar póstferðir fór hann á ákveðnum vikudegi hálfsmánaðarlega væri það fært. Stundum var ekki fært vegna veðurs en oftar var það vegna vatnavaxta í fljótinu eða þá vegna   þess sem vest var þegar fljótið var að frjósa ,,fara saman á veturnar”.(eins og það var kallað)  Stundum að vetrinum til ef saman fara mikil snjókoma mikill vindur og hart frost þá skefur snjóinn í fljótið svo kæfir í það.(eins og það var kallað) Þegar frostið er mikið þá frýs krapinn saman, en vegna hita í vatninu helst lengi auður áll í vatninu,sá áll getur orðið mjög djúpur.Þegar svona var,var fljótið oftast ófært þangað til annað hvort kom hald á það eða þá hlánaði. Þó fljótið hafi rauninni verið ófært þegar svona var,þá voru menn stundum að fara yfir það ef þörf þótti til þess. Til eru skráðar frásagnir manna um ferðir yfir fljótið við þessar aðstæður. T.d. Strandmannaferð Pabba. Ljósmóðurferð Hildar. Og þegar Eggert bróðir pabba dó.  Pabbi var fæddur á Söndum í Meðalandi árið 1880, þar átti hann heima til ársins 1919 þegar hann flutti að Herjólfsstöðum.   Jörðin Sandar er nokkrir hólmar í Kúðafljót.   Pabbi þekkti Kúðafljót mjög vel,því auk þess að eiga heima á Söndum í tæp 40 ár þá var hann póstur yfir fljótið fram yfir sjötugt eins og áður segir.  Eins fylgdi hann mörgum ferðamönnum þar yfir þar á meðal strandmönnum sem hann sá um að flytja til Reykjavíkur,stundum þurfti hann að binda strandmennina á hestana yfir fljótið því fæstir þeirra höfðu áður á hestbak komið. Svo vel þekkti pabbi fljótið að hann sagði það ekki nokkurn vanda að sjá hvar vatnið væri grynnst,hinsvegar gæti verið dálítið vont að sjá fyrir víst hvort hesturinn myndi synda eða  ekki þegar vatnið væri orðið það djúpt. Þegar hann var ungur maður heima á Söndum þá var hann oft kærulaus(sagði hann mér)þegar hann var að fara yfir vatnið í fljótinu,hann fór bara beint af augum yfir vatnið þar sem hann kom að því án þess að gæta að hvað djúpt það væri.Einu sinni þegar hann hafði þennan hátt á og hesturinn var komin á bullandi sund þá hætti hesturinn að synda lagðist á hliðina og lét sig fljóta þannig með straumnum í vatninu.Þegar þetta var þá voru þau farin að búa pabbi og mamma og eitthvað af strákunum fæddir.Þetta sagði hann mér einu sinni og sagði að þegar hesturinn lá orðið svona á hliðinni þá hefði hann ákveðið, að þessum glannaskap við vatnið yrði hann að hætta. Eftir það gætti hann altaf að hvort og hvar var fært yfir vatnið. Þegar pabbi var komin yfir sjötugt var til hér hestur sem Loftur átti mjög viljugur hestur   Pabbi fór oft á honum í póstferðir þó fullorðin væri.Í einni póstferðinni yfir fljótið þegar hann var á þessum hesti, þá var með honum maður sem þurfti að komast austur í Meðaland,sá var á frekar lötum og lítið brúkuðum hesti.Kúðafljót hafði skömmu áður verið undir ís en var nú orðið nokkuð mikið autt þó var nokkur ís við suma vatnsálanna,þar gat verið dálítið djúpt niður af skörinni ofan í suma álanna.   Pabbi var búinn að venja hestana á það þegar hann þurfti að ríða svona fram af ísskör,þá sló hann í þá og gat látið þá stökkva með alla fætur í einu fram af skörinni og þannig hafði hann það í þessari ferð,þegar hann kom upp úr álnum leit hann aftur til að sjá samferðamanninn þá sá hann að hestur hans var að reka báða framfætur út af skörinni og svo steyptust bæði maður    og hestur á höfuðið niður í vatnið.  Þó pabbi færi altaf gætilega yfir fljótið á seinni árum, þá hafði hann hálfvegis gaman af þessum hrakförum samferðamannsins,vatnið var svo lítið og því engin hætta þó svona færi.  Fyrst þegar ég man eftir sótti Loftur Ólafsson á Hörgslandi allan póst sem fara átti í V- Skaftafellssýslu(að minstakosti austan Mýrdalssands)á hestum hálfsmánaðarlega allt árið vestur að Stórólfshvoli(þ. e. þar sem Hvolsvöllur er núna)Síðar þegar bílar fóru að koma þá styttust þessar ferðir til Víkur og þó bílar flyttu póstinn að sumrinu til þá voru þessar hesta póstferðir farnar til Víkur og austur á Síðu allt fram yfir árið 1950 að vetrinum til. Þegar áætlunarferðirnar með rútubílum milli Reykjavíkur og Kirkjubæjarklausturs hófust um 1940 var pósturinn fluttur með þeim að sumrinu til.  Ekki man ég nú eftir því hverning náð  var í póstinn sem kom með rútunnin úr Reykjavík,en pabbi sá um að koma póstpokanum frá bréfhirðingunni sem var hjá Hannesi í vesturbænum á Herjólfsstöðum  í veg fyrir rútuna. Oft fór ég með póstinn í veginn fyrir rútuna upp að Skálm,stundum á hesti en oftar gangandi.Ég setti póstinn í  póstkofort sem fest var rækilega við grjótvörðu og læsti því, rútubílstjórinn  var svo með annan lykill til að opna það.     Það var í svona póstferð sem ég sá Huldukonuna.Ég var gangandi og fór vestan við Kálkháls til að þurfa ekki að vaða lækinn. Þegar ég kom að  þeim stað þar sem hellan var, rétt niður við Arnardrangsfit,þá var mér litið til hellunnar sem var í 60-80 metra fjarlægð þá sá ég hvítklædda konu norðan við helluna.        Á konunni var hreifing,því hún gekk bak við helluna frá mér séð,fyrst sá ég hana alla en svo bara höfuðið upp fyrir helluna þá ég leit af henni,en þegar ég leit til baka aftur þá var ekkert bara hellan. Mér brá heldur þegar ég sá konuna, það jafnaðist nú fljótt svo ég fór upp á hól þar rétt hjá til að vita hvort mér hafi ef til vill missést hvort þetta gæti hafi verið t. d. kind eða bara eitthvað annað, en ég sá ekkert.     Enda var þetta ekkert annað en Huldukona,því en sé ég myndin af henni fast greipta í huga mínum. Ég held að hún hafi verið að segja mér, að hún ætti þarna heima og ég ætti að láta  helluna vera. Endalok hellunnar urðu þau að Vegagerðin tók hana og flutti á varnargarð út á Mýrdalssandi í vatnaganginum sem var á árunum milli ´55og´60.  Jæja frænka. Þetta er nú orðið mikið lengra en ég ætlaði. Mér fannst það svo lítið sem ég gæti sagt um Huldukonuna því yrði ég að hafa bréfið svolítið lengra og en ætla ég bæta aðeins við.  Þú hendir bara þessu bulli öllu saman ef þú nennir ekki að lesa það. Þegar ég var ungur maður um og fyrir 1950 tókst mér að framleiða nokkuð taktfastan hávaða  úr harmoniku.  Þá var unga fólkið margt hér heima  á sumrin. Þá var verið í heyskap sex daga vikunnar frá morgni til kvölds,á sunnudögum var ekkert átt við hey nema ef  rigningatíð var     mikil.     Því var það oft á sunnudögum að unga fólkið hittist,þá datt einhverjum strákum eða  stelpum eða kannski voru það bæði strákar og stelpur sem vildu halda ball um kvöldið.Klukkan var oft orðin sex eða sjö að kvöldi þegar komið var til mín að biðja mig um að spila.     Auðvitað sagði ég alltaf já. Það var sími á öllum bæjum svo ekki tók langan tíma að boða ballið,síðan var allt liðið mætt eftir 2-3 klukkutíma 20-25 krakkar á aldrinum 14-25 ára,oftaststóð ballið til kl. 2-3.       Mest var dansað af gömlu dönsunum eins og Lottu(þ. e. Óli Skans)  Fingrapolka,Marsúka,Vínarkrús,Polka,Vals,Ræl, Sjösporaræl og Bomsadayse sem var nýrra. Svo var marserað, þar sem eitt parið stjórnaði marsinum eftir ákveðnum reglum.                 Þegar marsinn var búinn réðu stjórnendurnir því hvað mörg pör dönsuðu hvern dans í einu.     Það fór eftir því hvað stjórnendur ætluðu að láta fólkið gera í hvert skipti hvað mörg pör dönsuðu fyrst í hverju atriði. Ef það var spegillinn eða vasaklúturinn þá dansaði bara eitt par,í báðum tilfellum.           Spegillinn fór það þannig fram að strákurinn leiddi aðra stráka fram,þeir áttu einn í einu að líta í spegil yfir öxlina á stelpunni,ef hún vildi ekki dansa við strákinn þá setti hún kross á spegilinn þangað til sá strákur kom sem hún vildi dansa við þá sneri hún sér við og hneigði sig fyrir stráknum. Með klútnum var eins staðið að nema nú var stelpan með klút sem hún dró snöggt um gólfið fyrir framan sig og áttu strákarnir að leggast á hnéð ofan á klútinn. Ef stelpan gat ekki kippt klútnum nógu fljótt undan þá átti hún að dansa við þann strák sem tókst að leggjast á klútinn. Ætlast var til að allir strákar sem leiddir voru fram byðu svo öðrum stelpum upp og dönsuðu.     Stundum var skipting inn á við,það var þannig að fólkið sem var að dansa skiptist á dansfélögum innbyrðis.           Oftar var þó skipt út á við.   Þá var þannig farið að, stjórnendur létu þrjú pör dansa svo var skipt út á við,þá voru pörin orðin sex sem dönsuðu. Að þeim dans loknum létu stjórnendur oftast strákana en stundum stelpurnar fara út í forstofu þar sem hver einstakur var skýrður einhverju nafni t.d. nafni heimsálfana eða bara nöfnum karlanna eða kerlingana í Álftaveri t.d. einn strákur var skýrður  Páll í  Holti því nafni var svo komið inn fyrir hurðina þar sem stelpa tók við því og skýrði stelpu með því sama nafni,annar var svo skýrður Guðmann á Hryggum á sama hátt,þegar allir voru skýrðir þá dönsuðu saman strákurinn og stelpan sem hétu sömu nöfnum. Og svo var það gikkurinn,þá voru fjögur pör látin dansa fyrst,þegar þeim dansi lauk þá fóru stelpurnar ein í hvert horn á skólanum. Strákarnir voru fimm því einum var bætt við,þeir mynduðu hring með því að allir héldust í hendur og fóru þannig hringi um gólfið, fyrst sneru þeir andlitum saman síðan sneru þeir þannig að andlitin sneru út að veggunum.  Spilað var eitthvert lag sem þeir áttu að ganga eða stökkva í takt við,altaf var hert á að spila lagið hraðar og hraðara, þegar stjórnandunum þótti ferðin á þeim orðin nó, þá klappaði hann og um leið var hætt að spila og þá hófst kapphlaupið hjá strákunum hverjir yrðu fyrstir að ná í stelpurnar sem í hornunum voru,en þar sem strákarnir voru fimm þá varð alltaf einn eftir, sá bauð þá einhverri stelpu sem á bekknum sat upp. Á þessum böllum var aldrei verið með áfengi og allir fóru því jafngóðir heim af þeim sökum, kannski svolítið þreytt því það var verið að dansa allan tíman.Sjálfsagt gleymi ég einhverju sem forvitnilegt hefði verið að setja á blað.                              Ég held  þessi böll okkar hafi verið svo heilbrigður leikur sem það gat verið.                         Ég held því að holt væri fyrir unga fólkinu í dag að skemmta sér svona.                             Jæja frænka nú er ég hættur.  Þú hendir bara þessu bulli ef þú hefur ekki gaman af því.                          Skrifað í janúar og febrúar ár 2007.  Með bestu kveðju, þinn frændi.                                                              Gissur Jóhannesson  Herjólfsstöðum.                                                                                  Frænkan er Kristín Einarsdóttir.                                                                                                Þjóðfræðingur.                  

Leirá.

Leirá.                                    Jökulvatnið Leirá kemur á tveim stöðum undan Sandfellsjökli.                        Syðri áin kemur undir jökli suður með Stakksfjöllum (Klakksfjöllum) að austan beygir til austurs syðst við þau og rennur síðan til austurs sunnan við Sandfell,norðan við Rjúpnafell, sunnan við Hvítanestorfu og Leirárhólma og þar í Hólmsá skammt austan við Hrafnshól Hrífunesheiði.Norður áin kemur fyrir norðan Sandfell, rennur svo í suðaustur fyrir sunnan Hálsanna sem eru (jökulgarðar) og Atleyjarmela ytri, austur að Lágey, beygir þar til suðurs og sameinast syðri ánni nokkuð fyrir austan Rjúpnafell. Austari hluti landsins milli ánna sem er algróinn heitir Nauthólmur. Vestari hlutinn sem nær að Sandfelli er hálfgróinn.     Syðri áin er þinglýst mark á milli heimalanda Holts og Herjólfstaða og Álftavers - afréttar vestan frá jökli og austur fyrir Hvítanestorfu,þar fyrir austan er markið á milli Holts og Herjólfsstaða  annarsvegar og Hrífunes hinsvegar gamall farvegur Leirár austur í Baugadeildargil.Ekki eru til neinar heimildir um,að Leirá hafi runnið til suðurs fyrir vestan Rjúpnafell.Þó svo geti farið í ár 2007 verði ekkert að gert.    Svo hefur farvegur árinnar breiðkað og botn hans hækkað vegna mikils framburðar úr jöklinum síðan árið 1996.         Sjá má á farvegum,rétt austan við Rjúpnafell að Leirá hafi ef til vill fyrr á öldum runnið þar til suðausturs. Hafi svo verið þá hefur hún runnið fyrir vestan Keldnatær og suður í Skálm á milli Skálmarbæjarhrauna og Ljósavatna.       Eyvaþerrir er klettur á stað 63.35.23.N. 18.28.37.V.  í suðvestur frá Laufskálavörðu.          Til eru gamlar sagnir um nafnið á klettinum sé þannig til komið að maður sem Eyvi var kallaður hafi hrakist í Leirá, komist á klettinn og þornað þar. Nú er ekkert sem sýnir að Leirá hafi runnið þarna svo hefur landið breyst, nema ef vera skyldi nafnið  á klettinum og farvegirnir við Rjúpnafell.                   Til eru skráðar heimildir og í minni núlifandi manna að Leirá hafi oft runnið til suðurs sitt hvoru megin við Bátskerið sem er á stað 63.37.29.N. og 18.34.15.V, það er sunnan við Leirá í suðvestur af Hvítanestorfunni.  Sérstaklega var það ef vatnavextir voru í henni, þá fór oft hluti af henni þar. Árin 1947 eða 1948 var hlaðið fyrir það vatn sem fór vestan við Bátskerið niður í Keldnatáakvísl,eftir það rann allt vatn Leirár í Hólmsá skammt austan við Hrafnshól.Norðvestan við Bátskerið rann Leirá í skoru milli hraunklappa, Austan við klappirnar og norðan við skerið myndaðist lygna á ánni. Þá lygnu notuðu Álftveringar til að ferja fráfæru lömb yfir ána.         Ferjubátinn geymdu þeir á skerinu sem ber nafnið af því.Ekki er vitað hvenær lygnan á ánni myndaðist, eða hvenær Álftveringar fóru fyrst að ferja lömbin þar yfir ána.   Því lauk svo eftir Kötlugosið 1918 þá var hætt að færa frá.                                             Í þessari skoru rann Leirá óbreitt til ársins 1996 en þá kom nokkuð jökulhlaup í hana,     þá braust hún norðar í gegnum klöppina og hefur að mestu verið þar síðan.       Eftir jökulhlaupið árið 1996 til ársins 2000 fór Leirá að renna austan við Bátskerið til suðurs.  Þá var hlaðið þar fyrir hana svo nú rennur hún öll í Hólmsá á sama stað aftur. Árið 1943 settu Álftveringar(án aðstoðar annara) brú á Leirá, rétt áður en hún fellur í Hólmsá.  Þar hafði Leirá grafið sér skoru niður í hraunið.      Síðan hefur Vegagerðin   brúað hana á sama stað að minsta kosti þrisvar, vegna þess hvað áin grefur sig niður í  hraunbrúnina og skoran sem brúin er á lengist og víkkar,því þarf altaf að lengja brúna.       Fram að árinu 1944 rann áll úr Hólmsá austan við Hvítanestorfuna niður í Leirá.    Það ár og eins árið 1945 lokuðu Álftveringar fyrir það vatn með því að hlaða þar fyrir garð úr grjóti sem efnið var flutt í á hestvögnum.   Nú nýlega hefur Vegagerðin styrkt og stækkað þennan garð með stórvirkum vinnuvélumLeiðin sem Leirárbrúin er á kallast Öldufellsleið.    Hún liggur inn úr Álftaversafrétti yfir brú á Jökulkvíslinni skammt austan við Merkigil þaðan austur að Fjallakofa  sem er við Hólmsá þaðan vestur fyrir Loðnugiljahaus inn í Brytalæki austan við Öldufell.              Eins og áður segir kom jökulhlaup í Leirá árið 1996  kom það í báðar árnar  norðan og sunnan við Sandfell,síðan þá hafa í flest ár komið smáhlaup í syðri ána.Sumarið 1997 rigndi mjög mikið, það sumar var því mikið vatn í öllum ám sem komu úr Mýrdalsjökli,það vatn skemmdi landið í kringum árnar mjög mikið.Í Ágúst 1997 einn af þeim fáu sólskinsdögum sem þá voru, var ég staddur innst í niðri Árbugnum austur við Hólmsá, vestan við Koltungnafjallið í Hrífunesheiðinni,þaðan sást  mjög vel vestur á jökul fyrir norðan Sandfell,þá sá ég  beint upp af nyrsta horninu á Sandfelli, djúpa sigdæld í jöklinum sem ég hafði ekki tekið eftir áður.Ég var ekki með nema lélegan kíkir og sá þetta því ekki nógu vel eins og þurft hefði.Beint á móti mér blasti við vestur barmur dældarinnar,þverhníptur jökulhamarinn úr sandfyltum ísnum,og mér sýndist(en sá ekki nógu vel)að gufa stæði upp úr dældinni sem annað hvort gat verið úði frá fossi eða hitagufa.  Veturinn eftir fylltist dældin af snjó og hefur verið svo síðan, þó maður sjái altaf móta fyrir því hvar hún er.              Ef til vill má tengja þessa dæld í jöklinum1997 við jökulhlaupið í Leirá árið 1996.          Í Ferðabók Þorvaldar Thoroddsen 3ja bindi bls.195 segir svo:  Leirá fellur í Hólmsá nokkuð austur af Rjúpnafelli, rétt nálægt því er Hrútá kemur norðan í hana, litlu áður rennur þó kvísl úr Hólmsá í Leirá.(það er sama kvísl og Álftveringar hlóðu garð fyrir 1944 og 1945 og áður er frá sagt.)(Aths. Gissur)  Og áfram segir Þorvaldur.  Áður hafði Leirá sérstakan farveg og rann fyrir sunnan Hrífuneshólm í Kúðafljót.  Tvær smákvíslar(Keldnatáarkvíslar) renna en úr Leirá sérstakar suður í Kúðafljót. (Eftir að lokað var fyrir Leirá við Bátskerið 1948 hefur ekki verið jökulvatn í Keldna- táarkvíslinni,bara bergvatn sem kemur undan hrauninu í Keldnatánum.)(Aths. Gissur)       Og en segir Þorvaldur. Fyrir seinustu aldamót (þ.e.1800)  rann Hólmsá um annan farveg suðaustur Hrífuneshólminn, og hét sá farvegur Baugadeild.     (Hér hefur orðið mikil breyting á landi og árfarveginum síðan Þorvaldur lýsir því svo. Ég ætla reina að lýsa þeim breytingum sem mér sýnist hafa orðið og styðjast þá við heimildir og áratuga langan kunnugleika minn á landinu.)(Aths. Gissur)       Eins og segir í Ferðabók Þorvaldar hafði Leirá annan farveg fyrir aldamótin 1800. Ef við byrjum við garðinn sem Álftveringar gerðu á árunum um1945 þá sér maður hraun norðan við Hólmsá og hraunklett í miðri ánni við austur endann á garðinum.      Þetta sýnir að hraunið sem rann norður yfir Hólmsá hefur getað lokað fyrir farveg  hennar við hornið á Hvítanestorfunni og Hólmsá því öll runnið eftir álnum sem hlaðið var fyrir um miðja 20.öldina. Þaðan rennur hún svo suðaustur í Baugadeildargil sem er hraungljúfur norðaustan í Hrífuneshólminum(sbr. örnefnaskrá bræðranna Jóhanns og Jóns Pálssona sem komu að Hrífunesi árið 1890 og þar átti Jón heima í um 80 ár).    Til eru nokkrar óljósar sagnir og heimildir um hverning þessar breytingar hafi veriðsem ég ætla að styðjast við ásamt með tilgátum mínum.  Móðir mín Þuríður Pálsdóttir f.1890 var systir bræðranna Jóns og Jóhanns,hún átti heima í Hrífunesi fram undir tvítugt Hún sagði mér að sér hafi verið sagt, að einhvern tímann í fyrndinni hafi verið algróinn dalur sem bergvatnslækur rann eftir, þar sem Hólmsá rennur nú og rann þegar hún var í Hrífunesi. Lækurinn getur hafa verið Kötlugilslækurinn og Hrútá.Þrjú atriði vil ég nefna sem styðja þetta með Hólmsá. 1) Í fornum ferðasögum manna yfir Mýrdalssand upp í Skaftártungu tala þeir ekkert um Hólmsá,hinsvegar tala þeir um stórárnar Leirá og Baugadeild.  2)Árni Jónsson f 1916 í Hrífunesi átti þar heima alla æfi sagði mér að gömul hústóft í Hrífunesi hafi verið hlaðin úr hraungrjóti.Hraungrjót er ekki til norðan við Hólmsá í Hrífuneslandi,hinsvegar er nó til af því í hrauntanganum á milli Baugadeildargilsins og Hádegisgljúfursins þar sem tóftin af gamla ferðamannahúsinu er sunnan við Hólmsá, beint suður af gamla Hrífunesbænum Ótrúlegt er að grjótið í tóftina hafi verið sótt suður yfir Hólmsá hafi hún runnið þar þá 3) Í Kötlugosinu1755 tepptist maður á hólnum í Hrífuneshólminum sunnan Hólmsár.        Í safni til sögu Íslands á bls.240 segir frá þegar bóndinn í Hrífunesi, Þorsteinn  Nikulásson fór að bjarga manninum.  Þar segir:,,áræddi hann að hleypa yfir ána var þá einlægt sund vestur á hólminn,en í kvið og miðjar síður á sjálfum flata hólminum”.       Við sem nú árið 2007 þekkjum Hólmsáraurana, frá Hrífunestúni suður að hólnum í Hólminum,sjáum þar hvergi flata hólminn,sem Þorsteinn í Hrífunesi fór um,við sjáum bara svörtu áar aurana,í gróna dalnum sem mamma hafði heyrt um að þar hefði verið.Ég held að þessi þrjú atriði þ.e. ferðamennirnir á leið í Skaftártungu,hraungrjótið í tóftinni í Hrífunesi og flati hólmurinn þar sem vatnið var grynnra á, segi okkur það að sennilega fram að Kötlugosinu árið 1755 hafi hraunið við Hvítanestorfuhornið beint mestu ef ekki öllu Hólmsárvatninu í Baugardeildarfarveginn,því var farvegurinn svo þröngur á Hólmsá við Hrífunes að hesturinn gat synt þar yfir með Þorsteinn.   Hefði farvegurinn þá, verið eins breiðurog hann er nú, hefði hesturinn ekki haft þrek til að synda það.                   Hvenær og hverning Hólmsá fór í gegnum hraunið við Hvítanestorfuhornið eru litlar vísbendingar um. Fór það í Kötlugosinu 1755 eða síðar, Fór allt vatnið að renna þar í einu eða tók það einhver ár.  Þessu veltir maður fyrir sér.Eitt er þó víst,hafi Kötlugosið árið 1755 fært farveg Baugadeildar eða að minstakosti hluta hans í Hólmsá eins og  mér sýnist að geta hafa verið,þá hafa miklar breytingar orðið þar á landi og árfarvegum frá þeim tíma, þangað til Þorvaldur sá Leirá renna í Hólmsá árið 1893 skammt austan við Hrafnshól.                                                       (Ég ætla að reina að skýra það hverning mér finnst þær breytingar geti hafa verið.)  Ef við byrjum nú aftur við norðaustur hornið á Hvítanestorfunni þá sjáum við hraun- brúnina austast á Hvítanestorfunni vestan við álinn sem Álftveringar gerðu garðinn í fyrir vatnið úr Hólmsá um 1945. Þessi hraunbrún nær austur að núverandi vegi upp í Skaftártungu,hún er það há að hún hefur strax við suðausturhornið á Hvítanestorfunni beint Hólmsárvatninu austur í Baugadeild.   Það er svo einhvern tíma síðar sem Leirá fer að renna yfir þetta hraun við suðausturhorn Hvítanestorfunnar þar sem mest af henni rennur nú árið 2007 eftir að hafa grafaið sig þar niður í hraunskoru.  Þó mér sýnist að Hólmsá eða minstakosti hluti hennar hafi byrjað að breyta um farveg eftir Kötlugosið 1755  þá þarf svo ekki að vera.   Þorvaldur segir í ferðabók sinni að Hólmsá hafi runnið í Baugadeildarfarveginum yfir aldamótin 1800 og fleira er sem styður að þetta sé rétt hjá Þorvaldi. Í bréfi frá Þjóðskjalasafni Íslanda frá árinu 1969 undirrit. af Gunnari Sveinssyni skjalaverði,er suðurmarki Hrífunes árið1845 lýst svo: Að vestan ræður Hólmsá austur á móts við Hvítanestorfu,og svo austur úr svokallaðri Baugadeild austur í eldhraun”. Samkvæmt þessu er  Baugadeildar nafnið til og trúlega vatnsfallið líka vestan frá Hvítanestorfu austur í Eldhraun árið 1845.Í sama bréfi frá Þjóðskjalasafn segir frá sama suðurmarki Hrífunes árið 1857.         Þar er marki lýst frá austri til vesturs,öfugt við1845 sem lýst er frá vestri til austurs.Árið 1857 er suðurmarki lýst svo: ,,Þar sem Baugadeild kemur í Eldvatnið svo ræður Baugadeild vesturúr í Leirá,svo ræður Leirá í Hólmsá fyrir framan Hvítanestorfu.” Á þessum 12 árum hefur sú breyting orðið á að Baugadeild sem ein réði marki vestan  frá  Hvítanestorfu austur í Eldhrauna árið1845. Þá árið 1857 ræður Leirá í austur frá  Hvítanestorfunni. Mér finnst nafnabreytingar þessar segi okkur það, að mestur hluti Hólmsár vatnsins hafi á þessum árum verið farinn úr Baugadeildarfarveginum og það  verið komið í Hólmsárfarveginn sem það er í nú árið 2007.  Þá hafi Leirá verið farin                                                                                                                         austur yfir hraunið við hornið á Hvítanestofunni og meira vatn úr Leirá en Hólmsá þá verið í Baugadeildarfarveginum og þannig hafi nafnið á Leirá orðið til á þessum stað. Ekki er hægt að sjá á framangreindum landamarkabréfum Hrífunes hvar Leirá fellur í Baugadeild. Í landamarkabréfi Hrífunes frá árinu 1886 er það ekki heldur hægt,en í því er suðurmarki Hrífunes svo lýst:,,svo ræður Hólmsá að sunnan vestur að Bauga- deild ,svo ræður Baugadeild vestur í Leirá ,svo ræður Leirá vestur að Hvítanestorfu , sem er við Hólmsá,svo ræður Hólmsá landamörkum að vestan” Í landamarkabréfum frá 1886 milli Holts og Herjólfsstaða annars vegar og Skálmarbæjar má glöggt sjá hvar Leirá hefur runnið í Baugadeild  sbr.  Hrífunesbréfin.                                             Í landamarkabréfi Holts segir svo um austurmark þeirra jarða:,,úr Baugadeildargili íHrífuneshólmi,sem er hornmark í Ljósavatnalækshól, þaðan í Grænhól”   Um sama mark sem er þá vestur mark Skálmarbæjar segir svo í Skálmarbæjarbréfi:  ,,í Grænhæðarmark,þaðan í Ljósavatnalækshól,svo bein lína norður þangað,sem Baugadeild myndast”  Síðan norðurmark Skálmarbæjar sem er suðurmark Hrífunes. ,,úr Baugadeild austur í Hólmsá svo eftir Hólmsá austur í Flögulón”sbr. Hrífunesbréf.Hér hefur sú breyting orðið á,frá því að Baugadeild réði marki austur í Eldhraun eins og segir í fyrri bréfum þá ræður nú Hólmsá fyrst að austan vestur að Baugadeild.Ég held að allir hér viti nákvæmlega hvað orðið gil í landslagi þíðir og svo hafi líka verið um þá sem skráðu landamerkin árið 1886,það sé því alveg ljóst hvað Leirá hafi verið komin langt austur í Hólm þegar hún lenti í Baugadeildargili sbr. Holtsbréf ,þar sem Baugadeil myndast sbr. Skálmarbæjarbréf.Samkvæmt örnefnaskrá Hrífunesbræðranna Jóns og Jóhanns er Baugadeildargil hraungljúfur norðaustan í Hrífuneshólmi og til nánari staðsetningar vegna landamarka máls hafði Ágúst Böðvarsson fyrrverandi forstöðumaður Landmælinganna það eftir Jóni í Hrífunesi að Baugadeildargilið væri næsta lægð austan við Hádegisgljúfrið.En Hádegisgljúfrið var hádegismark frá gamla bænum í Hrífunesi niður við Hólmsá. Baugadeildargilið er því eins og áður segir hraungljúfur norðaustan í Hrífuneshólmi. Það liggur þar fyrst til suðurs, síðan til vesturs og nær vestur endi þess sem því næst vestur á móts við og nokkru sunnar en Hádegisgljúfrið er.  Vera má að gilið hafi náð nokkru vestar árið 1886 þegar mörkin voru sett upp,en framburður Leirár og Kötlu- gosið árið 1918 fyllt það nokkuð upp í vestur endann.        Árið 1893 sá Þorvaldur Thoroddsen Leirá renna í Hólmsá á sama stað og hún gerir í dag. Hinsvegar fram yfir 1940 rann stundum nokkuð vatn úr henni í gamla Baugadeildar sem síðar varð Leirár- farvegur austur úr Hólmi ef mikið vatn var í henni.        Nú síðustu 50-60 árin hefur ekkert vatn farið þar. Árið 1907 var Hólmsá brúuð niður í gljúfrinu sunnan við Gýmilistangann í Hrífunes- heiðinni. Þá brú tók af í Kötlugosinu árið1918. Ekki hefur mér tekist að finna mynd af þeirri brú,hætt er við að hún sé ekki til.     Ég giska á að þessi brú yfir ána hafi verið byggð á fossbrún þar kemur tvennt til.  Annarsvegar hef ég séð ljóð sem mér var sagt að ort hafi verið vegna manns sem dó þarna í ánni árið 1895,en í ljóðinu kemur það fram sem bent gæti til þess að  þar hafi verið foss. Hinsvegar má sjá í kubbaberginu sunnan í Gýmilistanganum norðan við ána, tvær holur í misjafnri hæð, þar sem áin hefur grafið sig inn í bergið þegar hún hefur skollið á því úr suðvestri um leið og hún beygir þar til austurs. Misjöfn hæð á holunum í kubbaberginu virðist vera vegna þess að fossbrúnin hafi lækkað þegar áin var að grafa sig þar niður meðfram heiðinni.Ég vil taka það fram með það sem ég hef hér skrifað,er eins og með margt annað sem ég hef sett á blað,ekki nein vísindi. Þetta eru bara tilgátur gamals manns sem telur sig þekkja þetta land nokkuð vel,studdar ýmsum heimildum skráðum og sögðum.                                          Lokið við að skrifa í Apríl 2007.                                         Gissur Jóhannesson kt. 131228-3689.

ÁLFTAVERSAFRÉTTUR.

ÁLFTAVERSAFRÉTTUR Í báðum landamerkjabréfum Holts og Herjólfsstaða segjir,að báðar jarðirnar eigi sambeitarland norður að Leirá,sömuleiðis segjir í bréfunum að jörðunum fylgi afréttur eftir jarðarmagni,sem liggur á milli Hólmsár og jökuls og norður fyrir Brytalæki{sjá nánar landamerkjabréfin}Þetta skil ég svo að allar jarðir í Álftaveri eigi hver fyrir sig sama hlutfall í afrétti eins og fasteignamat á landi þeirra segir til um.Í byggingarbréfum Holts og Herjólfsstaða sem eru rikisjarðir er í engu getið um að aðrar reglur gildi um land jarðanna í afrétti en á öðru landi sem jörðunum fylgir.Um aldamótin 1900 voru allar jarðir í Álftaveri eign ríkisins,en á fyrstu tveim áratugum 20 aldar keyptu um helmingur þáverandi bænda sínar jarðir.Allar hafa þessar jarðir verið sjálfeignarjarðir síðan,og sumar þeirra gengið kaupum og sölum á milli manna.´Eg hef alldrei vitað um annað en að land jarðanna í afrétti hafi fylgt með í kaupunum þegar jarðirnar voru seldar.Í Fjallskilasamþykt fyrir V-Skaftafellssýslu segir svo.Fjallskilaskildur er hver fjáreigandi og umráðamaður lögbýlis og leggur til fjallskila á þann hátt sem hreppsnefnd ákveður.Hér í Álftaveri hefur nú um langa hríð verið hafður sá háttur á, að jafna niður fjallskilum, að jafna þeim að hálfu á vetrarfóðraða kind og að hálfu á jarðarhundruð og á þann hátt farið eftir misstórum eignahluta jarða í afréttinum. Þó við Álftveringar höfum hvorki rutt skóga né ræst fram land til heilsárs búskapar inn á afrétti,þá höfum við gert ýmislegt annað til þess að geta nýtt hann og létt með því á beitinni heima fyrir.Við höfum byggt og haldið við gangnamannakofum,fjárgerðum og lagt vegi með jarðýtu allt á okkar kostnað.Ég veit um sjö kofa sem byggðir hafa verið og,, að ógleymdum Einhyrningshellir,þar sem forverar okkar höfðust við í smalaferðum senni lega fyrir lögtöku nýbýlatilskipunar konungs árið 1776,ég hef fundið þar ártalið 1781 grafið í móbergið.Við höfum í samvinnu við vegagerðina byggt brýr og vegi og borið af því nokkurn kostnað,við höfum í samvinnu við Landgræðsluna grætt upp land í Atley og lagt þar nokkuð til,sérstaklega vinnu,og á árunum 1943 og 1944 byggðum við varnargarð við Hólmsá sem við keyrðum grjótið í á hestvögnum sem við létum á með höndunum.Allt þetta og ef til vill eitthvað meira, hef ég og við Álftveringar talið að við værum að vinna fyrir okkur sjálf, afkomendur okkar eða þá sem vildu til okkar koma,hvort heldur sem væri til skemri eða lengri dvalar.Það er svo ekki fyrr en núna um 220 árum eftir lög-töku nýbýlatilskipunar konungs að fjármálaráðherra fann það út að allir afréttir sem bændur hafa til þessa talið sameigilega eign síns afréttarfélags og um aldaraðir notað til beitar sem viðbót við heimalandið, sé eigandalaust land eins og segir í kröfulýsing fjár-málaráðherrans.                                                        Gissur Jóhannesson Herjólfsstöðum .  

Álftaver.

Álftaver Heimaland Álftaversjarða liggur á milli Kúðafljóts að austan og sem því næst um Blautu- kvísl að vestan, sunnan frá sjó, norður að jökli og Leirá. En norðan Leirár er Álftaversafréttur,sem er á milli Hólmsár að austan og jökuls að vestan og þaðan norðan jökuls um Mælifell og Meyjarstrút í Strútslaug sem er við Hólmsá.Sennilegt má telja að hvergi í landinu hafi landslag orðið fyrir jafn miklum breytingum frá upphafi landnáms eins og í Álftaveri og á Mýrdalssandi vestan Blautukvíslar.Á fjórða tug tíundu aldar er talið að hraun hafi runnið yfir mestan hluta Álftavers og byggð af þeim sökum lagst af á sumum svæðum,t.d. ofan Skálmar og ef til vill víðar.Síðan hafa Kötlugos með öllum sínum eyðingar mætti þ.e. vatnshlaupum og öskufalli valdið því að þar hefur ekki byggst upp aftur.Til eru nokkuð góðar heimildir um Kötlugosið 1625 og eins þau gos sem síðar komu. Hinsvegar eru heimildir um Kötlugos fyrir þann tíma mjög litlar.Mjög erfitt er að átta sig  á hverning öll þessi jökulhlaup hafa farið yfir landið miðað við hverning landið er í dag.  Ég held þó að ef þessar heimildir eru bornar saman við það sem maður hefur  séð og aðrir hafa sagt hvar gróður hafi verið, þá hefur jökulhlaupið 1918 verið með þeim stæðstu.Á undan förnum 2-3 árum hef ég að gamni mínu verið að gá hvort og hvar mold er að finna hér undir sandinum,en þar sem mold er, þar hefur áður verið gróður og gras. Þó talið sé að Katla hafi gosið 14 sinnum síðan hraunið á að hafi runnið á tíundu öld,og  þá oft skilið stóran hluta Álftavers og Mýrdalssands eftir sem gróðurlausa eyðimörk, þá            hafa hraunhólarnir (gerfigýgarnir) fyrir norðvestan byggðina í Álftaveri alltaf varið svo  graslendið sunnan Skálmar og austan Kælara að það hefur alltaf getað jafnað sig aftur..  .   Sama má segja um grasbletti norðan Skálmar, þeir eru suðaustan við hæðir sem alltaf hafa varið þá fyrir jökulsvatnshlaupum, bergvatnslækir sem renna austan og norðaustan við þessa bletti hafa síðan varið þá fyrir uppblæstri í norðaustan áttinni.Norðan Skálmar eru ógrónir hraunrimar á stórum svæðum sem Kötlugos hafa aldrei farið yfir, en allur gróður hefur blásið þar af, þar sem engir bergvatnslækir eru þar til að verja hann fyrir sandágangi úr farvegum eftir Kötlu.Í þessum hraunrimum eru djúpar gjár niður í hraunið með moldarbökkum.Ofan á hrauninurimum þessum sunnan á móti þar sem logn hefur verið fyrir norðan og norðaustan áttinni er misjafnlega þykk mold undir sandinum allt frá því að vera föst niður í ósléttu hrauninu upp í 15-20s.m. þykk Norðan á móti er þarna næstum öll mold  blásin í burtu. Nú er allt þetta land mikið farið að gróa upp, svo það hreifist ekkert þó rok sé.Þar ber mest á mosa með berjalyngi og víðigróðri og þar á milli toppagróðri með ýmsum blómum Hraunrimarnir fyrir norðan Skálm, eru Skógarhólmurinn(bendir á að hafi verið skógur) í hraunagrjótunum vestan Skálmarbæjarhrauna,Ljósavatnagrjót á milli Ljósavatna og Selhólms,Nátthagamelar(þar er gömul varða hlaðin upp á kletti)norðan Nátthagaskers, Keldnatáahraun vestan Keldnatáa,Hólmsbrýr sunnan og austan við Hrífuneshólm og svo Síknaháls sem nær sunnan frá Síkum upp að Rjúpnfelli.Við Kringlulæksbotninn er gömul bæjarrúst staðsett.63.35.53.n og 18.36.16.v. Við upptökin á Mosalæknum er gömul varða og þar er líka grjóthlaðinn hringur 4,35s.m.í þvermál staðsett.63.36.23.n og 18.35.44.v hringurinn er nú alveg að hverfa í mosa.  Báðir þessir lækir spretta upp undan Síkna- hálsinum ofarlega. Sunnan í hól sunnan við Rjúpnafell staðsett. 63.37.04.n og 18.38.49.v  hef ég mælt svo,neðst mold 13 s.m. svo sandur 6 s.m .mold 11s.m. og sandur 8 s.m.  efst.    Í Álftaversafrétti eru svona hraunrimar líka með opnum gjám og mold undir sandinum. Þ.e Atleyjarmelar ytri sem ég hef áður lýst á öðrum blöðum vegna jökulvatnshlaups sem ég tel að hafi orðið þar.Við það vil ég bæta þessu.Jökulvatnshlaup þetta hefur komið í tveim kvíslum niður Merkigiljasanda sú fyrri niður meðBláfellsá og stýflað Jökulkvíslina með jakaframburði svo hlaupið hefur lónað þar uppi og farið suður yfir melana þegar seinna vatnið kom niður með Merkigiljum.Þegar jakastýflan hefur svo brostið,þá verður eftir slétta vikuraldan sunnan við Jökulkvíslina og eins vikurinn sem fyllt hefur allar lautir í hrauninu suður að Leirá.En áður en jakastýflan brast sést greinilega hvar Jökulkvíslin hefur grafið sig niður austan við Hálsana og runnið þar suður í Leirá.        Eins og talið er liggur Eldgjársprungan undir jöklinum norðan fyrir Öldufell.Ég held að þegar hraunið á Merkigiljasöndunum rann þá hafi verið jökullaust á milli Öldufells og Merkigilja og þar séu upptök hraunsins,ég hef séð hraun svo nálægt jökulröndinni að það hefur varla komið niður úr Bláfelláargljúfrinu.Ef til vill má tengja vatnshlaupið við það?Þess má geta að allan þann tíma sem ég hef farið í Álftaversafrétt hefur Jökulkvíslin runnið niður með Merkigiljum að undan skildum 2 eða 3 árum milli 1970 og 1980 þá kom hún undan jöklinum vestan við hnúkinn sem er við jökulhornið við Bláfellsána.Sunnan til í Hálsunum um 200-300 metra frá jökulgarðinum þar sem jökulinn hefur gengið lengst fram á stað 63.40.21.n og 18.46.04.v sem er upp á háu skeri,þar gróf ég 45 s.m.djúpa holu þar var mold niður við hraunið 22-23 s.m.þykk. Fyrir sunnan Atley austur við Hólmsá er gróið land meðfram ánni, sem bæði Hólmsá og Hrífunesheiðin hafa varið fyrir norðaustan áttinni,þar fyrir vestan eru Atleyjarmelar eystri uppblásið hraun með mold í sem Katla hefur alldrei farið yfir,vestan við það er svo sléttur vikursandur sem  endar í hárri vikuröldu vestur við Leirá fyrir sunnan Lágey.Greinilegt er að vikursandur þessi hefur komið með Kötlugosi að vestan en orðið þarna eftir þegar hlaupið hefur náð framrás til suðurs,hann nær að sunnan verðu austur á Atleyjarmela-  hraunið og norður með Lágeynni þar sem hann hefur runnið yfir gróður því þar er mold undir vikrinum. Haustið 2002 óx vatnið mikið í Leirá svo hún gróf vikurölduna mikið niður sem er næst Lágeynni kom þá í ljós moldarjarðvegur langt niður í Leirárfarveginn.Sennilega gætu þeir sem vit hafa á séð þarna hvenær vikuraldan hefur orðið til.   Ef dregin væri lína frá Leirá fyrir vestan Rjúpnafell um Síknaháls í Langasker, þaðan í Klofaklett og svo til suðvesturs í Dýralækjasker og þaðan suður með Dýralækjarkvíslinni til sjávar og svo að vestan með Múlakvísl frá sjó til jökuls held ég að varla fyndist gömul mold  innan þess svæðis, ef frá er dreginn Hjörleifshöfði, Hafursey og Selfjall.      Landið fyrir sunnan þessa línu þ.e.Bólhraun og melarnir suður af Hraunbæ allt austur að Suðurhögum algrónu hrauni í landi Þykkvabæjarklaustursjarða, er að mestu upp blásið hraun,sem nú er mikið farið að gróa. Land þetta þekki ég mikið minna en það land sem ég hef áður skrifað um á þessi blöð Telja má víst að mold sé að finna þar mjög víða, ég hef fundið hana á nokkuð sléttu hrauni norðvestur af Bólhraunaöldunni,eins er mold sunnan á móti hátt upp í skerjunum suður og suðvestur af Herjólfsstaðabótinni m.a. á stað 63.28.23.n 18.33.42.v. er c.a.15 - 20 s.m. þykk mold hef ekki mælt hana.Eins hef ég séð mold austar á þessu svæði t.d.við fjörugötuna suður á Bólhraunafjöru og víðar.   Vitað er um að minstakosti fjórar bæjarrústir á þessu landi,þar eru greinilegastar rústirnar af Bólhraunabænum sem fór í eyði árið 1827 vegna afleiðinga Kötlugosins 1823 austar og norðar en Bólhraunabærin var, eru þrjár bæjarrústir þ.e. í Kúabót,Arfabót og Niðurföllum ekki er vitað fyrir víst hvað bæjir þeir hétu eða hvenær þeir fóru í eiði.Rústin í Kúabót var grafin upp um 1970 og er talin vera frá miðöldum.Suðvestur af Hraunbæ á stað 63.30.10.n.og 18.28.05.v.er Syðri Krosshóll sem er jökul- garður ofan á móklöpp,það er eina móklöppin í Álftaveri sem sést og ég veit um sunnan Rjúpnafells. Sunnan víð hólinn er þykkt moldarlag mjög hart neðst,  þurfti að pikka það upp með skófluni.Upp á hólnum er mold sem vatnið í Kælurunum hefur varið..Heimildir um Kötlugos má víða sjá m.a.í Eldritum Markúsar, Safni til sögu Ísl.og víðar. Ef miðað er við þessar heimildir hvað Katla hefur oft gosið, er erfitt að átta sig á hvað gróður hefur lengi haldist við á ýmsum stöðum í Álftaveri og á Mýrdalssandi.Þessar heimildir segja frá því að það er í gosunum 1660 og 1721 að allt graslendi milli   Háfells og Hjörleifshöfða eyðilegast m.a. tún og engjar fyrir vestan og norðan höfðann. .Eins segir Markús í Eldritunum að gosið 1860 hafi skorið um helminginn í burt af Lambajökli en hann var nokkrir hólar,og margir þeirra grasigrónir .Lambajökull er á milli Blautukvíslar og Dýralækjarkvíslar.Í ferðabók sinni frá 1893 hefur Þorvaldur Thoroddsen það eftir Markúsi Loftssyni að Sandvatnið(þ.e.jökulvatn sem rann til sjávar milli Hjörleifshöfða og Lambajökuls)færi þá þar yfir sem Lágey áður var.Þar hafi verið hár háls með hæð í norðurenda.Framan í þeirri hæð hafi markaði fyrir 9 -10 metra langri tóft,vídd hennar sást ekki því þar var  vallgróið yfir eins og segir í ferðabókini.Þessi háls fór alveg af í Kötlugosinu 1860.Markús var fæddur í Hjörleifshöfða árið 1828 og átti þar heima alla tíð,hann hefur því vel munað eftir því umhverfi sem þar var um og fyrir 1860.Austan við Dýralækjarkvísl eru Bólhraun sem      áður er lýst, þar var bær sem fór í eyði 1827 vegna sandágangs eftir Kötlugosið 1823.                                             Milli Bólhrauna og Suðurhaga eru vatnsfarvegir sem ná niður að fjöru.  Þegar það er haft í huga að það eru gosin 1660 og 1721 sem fyrst eyðilegga túnið og engjarnar fyrir norðan og vestan Hjörleifshöfða og fram að gosinu1860 er gróið land þar sem Lágey var og Lambajökull og svo Bólhraun til 1827.   Maður hlýtur að spyrja. Kom jökulhlaup ekki fyrir vestan Hjörleifshöfða fyrr en 1660?      Hvað varði Lágey,Lambajökul og Bólhraun? Voru jökulhlaupin miklu minni fyrst eftir landnám eða komu þau annarstaðar úr jöklinum?Þetta og miklu fleirri spurningar vakna. Ég held að Stórilækurinn sem upptök sín á upp í Síknahálsi hafi fram undir gosið 1823 varið Bólhraun fyrir uppblæstri.Lækurinn hafi fram að þeim tíma ekki runnið í Skálmina  eins og síðar varð heldur hafi hann runnið niður hjá Langaskeri, um Kælara  fyrir vestan Hraunbæ og þaðan til suðausturs til sjávar um Drengja og eða Þrætufarveg nálækt bæjarrústunum sem áður er getið.Ég held að leiran sem var á milli   Hæðartaglsins og Hraunbæjarfitarinar hafi ekki verið til fyrir gosið 1625,þar hafi verið algróið land. Landbrotsá hafi fram að þeim tíma verið mýrarlækur úr  vestari hluta mýranna  á milli bæjana(s.b.r.Eldrit Markúsar) Gosið 1625 sem var mikið stærra, en fyrri gos þeirra tíma (s.b.r. Þorsteinn Magnússon) hafi brotið sér leið í lækinn sem síðar braut meira út frá sér.Í bókinni Sýslu og sóknarlýsingar Skaftafellssýslna segir séra Sveinn Benediktsson svo um Þykkvabæjarklaustursjarðir árið 1840 að þær séu undirorpnar sandfoki og þar af hljótandi skemmdum,helst á túnum, sömuleiðis engjum,liggja í útsuður,sömuleiðis sé Hraunbær með sama annmarka.Ég hef aldrei heyrt talað um að engjar hafi verið í útsuður frá Þykkvabæjarklaustri Það er gosið 1823 sem mest hefur skemmt landið þar sem Stóri-lækurinn áður rann.Hinsvegar hefur það gos lítið skemmt landið í kringum Skálmina.      Ég held að landið á milli Dýjanna st.63.33.07.n.og 18.30.43.v.og Herjólfsstaðasels                                                                           sts.63.34.14.n.og 18.32.04.v.hafi áður verið algróið og þar hafi Hrúthálsalækurinn og Hofsstaðakvíslin runnið um í grasbökkum í Skálmina.Kötlugos og jökulvatn sem oft koma á sumrum úr jöklinum hafi hjálpast við að setja það í sand eins og það er í dag.                                                   Í Örnefnaskrá Herjólfsstaða segir Hannes Hjartarson f 1882 að Skálmin hafi í Kötlu- gosinu 1918 brotist í gegn norðan við Alviðru,fram að því hafi hún runnið sunnan við  hana.Ég giska á að þar hafi hún runnið eftir algrónu gili,miðað við hvað moldin nær langt niður í rofið(bakkan) sunnan meigin.Fyrir gosið 1918 rann Skálmin í tveim álum þar sem brúin á henni er nú,sá hólmi sem eyðilagðist í gosinu hét Hellhólmi  Eins eyðilagðist þá  algróið land sem lá á milli Kálkafitar og Selvaðsfitar suður að Grensháls.Séra Sveinn Benediktsson segir 1840 að bærin Jórvík hafi verið fluttur úr stað vegna vatnságangs úr Kúðafljóti sem liggur austan við land jarðarinnar,um svipað leiti og Jórvík var flutt,flutti bóndinn í Brúnaseli bæ sinn út á Ljósavötn þar var búið til 1854 rústirnar sjást enn.Brúnasel var suður við Skálm austan við Skálmarbæjarhraun, ekki er nú alveg  vitað hvar það var.Ég hélt lengi að bæjirnir á Jórvík hafi verið fluttir vegna jökulvatns- ágang úr Skálminni þar sem hún hefði runnið milli króks og bæjar en það var ekki.       Haft er eftir Bárði Pálssyni f.1872 að aðeins lítill lækur sem planki var lagður yfir,hafi verið milli króks og bæjar í Skálmarbæ eins og það er kallað.Í skýrslu Búnaðarfélags Suðuramtsins 1892 segir frá að þá sé jökulvatn farið að renna á milli króks og bæjar það vatn stór skemdi land eins og sjá má í bókum búnaðarfélagsins hér.  Það sem sagt er hér að framan bendir til þess að ekki hafi komið stórt hlaup í Skálmina fyrr en í gosinu 1918. Jón Pálsson í Hrífunesi f.1886 fór oft um Tunguveginn yfir Mýrdalssand hann sagði að austan við Mosalækinn hefði verið mýrarblettur sem hægt var að láta hesta taka niður á,þennan blett tók af í gosinu 1918. Á Keldnatáahrauninu við gamla Tunguveginn eru nokkrar vörður,þær virðast stefna á Seltætturnar í Síkunum og gætu því verið mjög gamlar,þarf að skoða betur.Niður með Dýralækjakvísl að austan er grjóturð úr tómu hraungrýti um 500metra breið og 2,5 k.m löng,væri forvitnilegt að skoða betur.Nú í ár eru 220 ár liðin frá því að Skaftáreldahraunið rann,ofan á því er nú um 12-13.s.m. þykkur gambur mosi sem sígur kanski niður um helming þegar hann verður mold,ég velti því fyrir mér,hvort væri hægt að miða árafjöldan á moldinni á gamla hrauninu við það.    Vestan við Latmelaleiru upp á skeri beint upp af uppsprettu lækjarins á leirunni er gömul varða sem ég veit engin deili á s.t.63.29.18.n og 18.31.00.v.       Það skal tekið fram að þessi sundurlausu skrif mín eru til komin vegna áhuga míns á að reyna geta mér til um hverning Katla hefur breitt landslagi hér á sögulegum tíma.Ef einhverjir eru til sem nenna að lesa þetta, þá þurfa þeir að hafa það í huga að þetta er byggt á gömlum heimildum  skráðum og sögðum eins og ég túlka þær, ásamt áratuga löngum kunnugleika mínum á landinu sem ég hef nokkuð gert til að skoða.Vel má vera að ég setji eitthvað fleirra á blað, finni ég eitthvað sem frásagnar vert er.   Ég bið menn að virða uppsetninguna.Stafsettning hefur alldrei verið mín sterka hlið.                                                                                          Herjólfsstöðum í Mars árið 2004.                                                _____________________________________                                                         Gissur Jóhannesson   

Álftavershraun.

                                                 Álftavershraun.  Í riti sem Guðrún Larsen jarðfræðingur skrifar um eldgos í Kötlukerfinu telur hún að á   fjórða áratug tíunda aldar,hafi komið upp hraungos á tveim stöðum í Eldgjá.Annað þeirra hafi komið upp í Skaftártunguafrétti og runnið þaðan niður austan við Skaftártungu og síðan austur í Landbrot og niður að Meðalandi. Hitt hafi komið upp fyrir norðan Öldufell í Álftaversafrétti og runnið á tveim stöðum niður Álftaversafrétt           Að austan, niður með Hólmsá og að vestan, niður Merkigiljasanda og Atleyjarmela ytri. og  síðan yfir mest allt Álftaver allt til sjávar við Alviðruhamra.       Þó ég hafi hvorki vit né vilja til að rengja jarðfræðinga um, hvar og  hvenær þeir     telji að hraunstraumar fyrri alda hafa runnið. Þá hef ég alltaf viljað reyna, að hafa það sem  réttara reynist.   Því vil ég gera nokkra athugasemd.Um það hraun sem runnið hefur austur í Landbrot og niður undir Meðaland ætla ég ekki að skrifa, það land þekki ég svo lítið. Hraun sem runnið hefur niður Álftaver þekki ég  hinsvegar vel,enda fæddur þar og átt heima alla tíð,ferðast mikið um landið m. a. við smalanir og fleira. Og nú síðustu árin gert nokkuð af því að gá hvar mold er finna undir sandinum. Sumt af því sem ég hef séð þar, ásamt ýmsum tilgátum mínum um landið,hef ég skrifað niður á blöð hjá mér,sem ég mun styðjast við, til að skýra það sem ég á við.   Ég held að mest allt Álftavershraunið sé eldra en Guðrún telur það vera,að minstakoti er svo um hraunið í Atleyjarmelum ytri og sennilega á Merkigiljasöndunum líka.    Ég tel að mest af þessu hrauni hafi komið upp á milli Öldufells og Merkigilja, þar hafi þá verið jökullaust,svo nálægt jökulröndinni hef ég séð hraun.    Árið 2003 voru liðin 60 ár frá því ég kom fyrst inn í Álftaversafrétt,öll árin sem liðin eru síðan  hef ég komið þar, og sum árin mjög oft. Lengi vel velti ég því fyrir mér  hverning   stóru blá og grágrýti steinarnir,,Grettistökin´´sem liggja ofan á berum hraunklöppunum inn á Merkigiljasöndum gátu borist þangað.                                 Það var svo á árinu 2002 að ég taldi mig finna örugga vísbendingu um að jökulhlaup hafi komið niður Merkigiljasanda sem svo hefur runnið suður yfir vestur hluta Atleyjarmela á c. a. 2,5 k m. kafla. Runnið þar yfir algróið hraun og fyllt þar allar lautir af vikur og malarmassa blönduðum grárri jökulfor.                                            Þá var líka fengin skýringin um ,,Grettistökin´´þau komu með ís í jökulhlaupinu .                                                       Yfir austur hluta Atleyjarmelanna ytri fór hlaupið ekki, þar eru opnar gjár með um  20sm. þykkum moldarbökkum undir sandinum, eftir að landið blés þar upp.Þar er líka í sandinum sem er ofan á moldinni,grátt öskulag, gæti verið úr Öræfajökli.      Ég sagði bæði Guðrúnu Larsen og Hauki  Jóhannessyni frá því að þarna héldi ég  að  jökulhlaup hefði orðið, og vildi að þau eða einhver annar sem vit hefði á skoðuðu það  Árið 2004 hafði ég ekki orðið var við að jarðfræðingarnir hefðu neitt skoðað þetta. Því fór ég sjálfur og mældi þykktina á moldinni þar. Um þá ferð hef ég skrifað svo;    Atleyjarmelar 7 ágúst 2004.    Gróf  80sm.djúpa holu niður á hraunið,austan við sker með tveimur vörðum á. Á stað 63.40.18.N.og 18.44.01.V. var mold 42s.m. niður við hraunið 38s.m. sandur  efst. Á stað 63.40.11.N.og 18.43.38.V.var mold 43sm. niður við hraunið 37sm. sandur efstÁ stað 63.40.07.N.og 18.43.23.V.vestan við stórt sker voru 65sm. niður á hraunið þar af 35sm. mold neðst en 30sm. sandur efst. Á stað 63.40.36.N.og 18.43.39.V.voru   60sm niður á hraunið þar af 40sm. mold neðst en 20sm. sandur efst. Á öllum þessum stöðum er sandurinn blandaður vikri. Rétt má telja víst að sandlög séu að finna í moldinni,en til að sjá það þyrfti stærri(víðari) holur en ég gróf.Þar sem moldin var svona þykk, kom mér strax í hug. Hverning gat svona þykk mold  myndast,og mörg Kötlugos með öskufalli komið síðan hraunið rann á tíundu öld. Sumarið 2004 var ég á ferð yfir Skaftáreldhraunið stoppað á nokkrum stöðum til að mæla þykkt á mosanum þar, sem víðast var svona 13-15sm. þykkur eftir um 220 ár.      Hvað moldin úr svona lausum gamburmosa getur orðið þykk  þekki ég ekki,en     giska á svona 4-5sm. sem hún gæti verið og þá eftir um 220 ár  um 2sm. á öld.Ef maður ber saman hugsaða moldarþykkt í Skaftáreldhrauninu, við 42sm moldina á Atleyjarmelunum,þá hefði sú mold miðað við tímann verið rúm 2000 ár að myndast. Ef til vill hefur jökulhlaupið sem ég tel að komið hafi niður Merkigiljasanda, verið það sama sem sagt er frá í Eldritum Markúsar og haft er eftir Þorleifi Árnasyni presti á Kálfafelli í Fljótshverfi að árið 1000 hafi komið Kötluhlaup úr austan verðum Mýrdalsjökli. Og það er fleira sem forvitnilegt er að bera saman. Sumarið 2005 skoðaði ég moldina betur sem er 42sm.þykk niður við hraunið inn á Atleyjarmelum. Ég sá þar ekki nema mjög þunn sandlög og jafnvel engin. Sjálfsagt mundu jarðfræðingar sjá betur. Í Ágúst 2004 gróf ég niður á hraunið upp á Síknahálsi á st. 63.35.24.N.og18.36.35.V.þar voru 50.sm. niður á hraunið, neðst mold 18.sm,sandur 1.sm,mold  8sm.,sandur   5.sm,og svo mold efst 18.sm. Moldin sést þarna á sumum skerjunum alveg upp úr.                Mér hefur skilist að jarðfræðingar telji að mestur hluti Álftavershraunsins hafi komið upp fyrir norðan Öldufell, á um 10 ára tímabili á tíundu öld. Ég held að langur tími hafi liðið á milli þess að hraunið á Atleyjarmelunum rann, þangað til hraunið í Síknahálsi kom,sennilega niður úr Krika fyrir sunnan Sandfell.Þessi tími sést með því að bera saman mold og sand á hvorum stað fyrir sig.Ef svo ólíklega vill til að einhverjir nenna að lesa þetta,þá verða þeir að hafa það í huga að þetta eru ekki nein vísindi,þetta eru bara hugdettur og tilgátur gamals manns sem telur sig þekkja landið bara nokkuð vel. Og að endingu þetta: Vilji jarðfræðingar skoða þetta betur og sjái það fyrir víst að það sem ég hef  skrifað hér sé ekki rétt.     Skal ég fyrstur  manna vera til að  viðurkenna að svo geti verið.         Minnugur þess:  ,,Að ávalt skal hafa það sem réttara reynist´´.                                                               Í nóvember  ár 2005.                                                              Gissur Jóhannesson.                                                                                                        _____________________________ P. s. Hafi hraunið sem talið er að runnið hafi yfir allt Álftaver á tíundu öld, þá hlýtur allt það magn til að hafa pláss hafa farið yfir alla Atleyjarmela ytri sem liggja á milli Atleyjar að austan og Hálsanna að vestan(þ.e. jökulgarðanna austan við Merkigil)Vel má vera að áður fyrr hafi hraun runnið niður úr gljúfrinu austan Atleyjar,en síðasta hraunið sem runnið hefur yfir Atleyjarmelana syðri hefur komið vestan að, það sést best á hraunbrúninni austur við Hólmsá v/Moldranann í Hrífunesheiðinni.                                                   Gissur Jóhannesson.       

Staðsetningarpuntar v/ Kötlugosins 1918.

Staðsetningarpuntar.  v/ Kötlugosins 1918.  Morguninn 12. október 1918 lögðu Álftveringar á stað heim úr afrétti eftir að vera  búnir að smala afréttinn dagana áður. Þeir fóru frá Atleyjarkofa st.settn. 63,39,57.n og 18,39,20.v Vilhjálmur Bjarnason og fl. fóru niður úr Högum og smöluðu þar með sér á heimleiðinni.   Jón Gíslason og fl. fóru með afréttarsafnið til réttar suður yfir Leirá rétt austan við Bátskerið.    Leið Vilhjálms var v/Rjúpnafell 63.38.15.n og 18.40.25. v. V/Herjólfsstaðasel 63.34.14.n og 18.32.04.v Þar sem þeir eru við Herjólfsstaðaselið sjá þeir hlaupið koma vestur við Stóralæk á stað 63.31.41.n og 18.32.59.v. Frá Herjólfsstaðaseli fer Stefán Árnason og fl. til móts við félaga sinn sem staddur var við Nátthagasker staður 63.34.38.n. og 18.30.50. v. Vilhjálmur heldur áfram niður með Skálm til Alviðruhólms á stað 63.33.22.n.og 18.29.01.v. Þaðan fer hann á Ljósavatnaháls staður 63.33.03.n og 18.26.16.v. Á Ljósavatnahálsi hittir hann Sigurð Jónsson einn af þeim mönnum sem biðu afréttarmannana við réttina. Sigurður fór og lét aðra réttarmenn vita af hlaupinu Vilhjálmur gat þá strax farið fram yfir Skálm á Skógarvaðinu stað 63.32.52.n og18.25.39.v og þaðan heim til sín að Herjólfsstöðum st. 63.31.27.n og 18.25.48.v  Jóns Gíslason og fl. fóru frá Atleyjarkofa (sjá framar)suður yfir Leirá skammt austan við Bátskerið stað.63.37.29.n og18.34.15.v Við Hrauntanga á stað.63.34.34.n og 18.26.58.v sjá þeir hlaupið koma á eftir sér og flýja undan því. Við Sauðhól á stað. 63.33.41.n og 18.26.38.v þar sem allir afréttarmenn voru saman komnir nema Vilhjálmur(sem áður er sagt frá) Við Sauðhól sjá þeir að hlaupið er komið austur úr Skálm. Leiðin heim því lokuð svo þeir snúa til Skálmarbæjarhrauna. Við hraunbrún á stað.63.33.53.n og 18.25.34.v þaðan við Merki á stað.                    63.33.39 n og18.24.39.v og þaðan í Skálmarbæjarhraun(bærinn)stað.63.34.48.n og18.22.36.v Gísli Magnússon og fl. voru við Fossaréttina á stað 63.33.21.n og18.25.45.v. Þegar hann og fólkið sem með honum var fór yfir Skálmina á Skógarvaðinu var hlaupið við Hellhólmann á stað 63.32.43.n og 18.26.52.v. Gísli Magnússon og Sigurður Jónsson héldu svo áfram suður hjá Herjólfsstöðum 63.31.27.n. og 18.25.48.v. hjá Hraunbæ stað.63.30.30.n og 18.25.39. v. og heim að Norður- hjáleigu á stað 63.30.32.n og 18.22.10.v.  Ath. Leið hlaupsins var sama leið og Vilhjálmur fór v/ Alviðruhólm,Hellhólma að Skógavaði. Annar áll hlaupsins fór niður hjá Langaskeri fyrir vestan Herjólfsstaði og Hraunbæ. Þó Gísli og fl. rétt slyppu yfir Skálmina þá komst hann og Sigurður heim til sín niður hjá Hraunbæ áður en hlaupið kom þar. Ég held  að ísinn sem fylgdi hlaupinu hafi tafið fyrir vatninu sem þarna fór því komust þeir þarna.     Ég giska á svipaða vegalengd sé frá Stóralæk að Hraunbæ og frá Stóralæk að Skógavaðinu.    Jóhann Pálsson í Hrífunesi var staddur sunnan Hólmsár á stað 63.37.27.n og18.30.15.v. á leið til Fossaréttar Hann sá hvar hlaupið var að koma á stað 63.37.31.n og 18.33.02.v. Hann hljóp  til baka og slapp yfir Hólmsárbrúna á stað. 63.38.10.n og18.31.11.v um leið og brúna tók af. Hundur sem með honum var varð eftir þegar brúin fór af en kom svo heim daginn eftir. Ég átti þessa punta til um þá leið ca. sem smalar í Álftaveri fóru þegar þeir flúðu undan Kötlugosinu 1918.  Ég vona að þetta skiljist betur en það sem ég setti inn á netið hér næst á undan.                                                 Gissur Jóhannesson.