Įlftaver.

Įlftaver Heimaland Įlftaversjarša liggur į milli Kśšafljóts aš austan og sem žvķ nęst um Blautu- kvķsl aš vestan, sunnan frį sjó, noršur aš jökli og Leirį. En noršan Leirįr er Įlftaversafréttur,sem er į milli Hólmsįr aš austan og jökuls aš vestan og žašan noršan jökuls um Męlifell og Meyjarstrśt ķ Strśtslaug sem er viš Hólmsį.Sennilegt mį telja aš hvergi ķ landinu hafi landslag oršiš fyrir jafn miklum breytingum frį upphafi landnįms eins og ķ Įlftaveri og į Mżrdalssandi vestan Blautukvķslar.Į fjórša tug tķundu aldar er tališ aš hraun hafi runniš yfir mestan hluta Įlftavers og byggš af žeim sökum lagst af į sumum svęšum,t.d. ofan Skįlmar og ef til vill vķšar.Sķšan hafa Kötlugos meš öllum sķnum eyšingar mętti ž.e. vatnshlaupum og öskufalli valdiš žvķ aš žar hefur ekki byggst upp aftur.Til eru nokkuš góšar heimildir um Kötlugosiš 1625 og eins žau gos sem sķšar komu. Hinsvegar eru heimildir um Kötlugos fyrir žann tķma mjög litlar.Mjög erfitt er aš įtta sig  į hverning öll žessi jökulhlaup hafa fariš yfir landiš mišaš viš hverning landiš er ķ dag.  Ég held žó aš ef žessar heimildir eru bornar saman viš žaš sem mašur hefur  séš og ašrir hafa sagt hvar gróšur hafi veriš, žį hefur jökulhlaupiš 1918 veriš meš žeim stęšstu.Į undan förnum 2-3 įrum hef ég aš gamni mķnu veriš aš gį hvort og hvar mold er aš finna hér undir sandinum,en žar sem mold er, žar hefur įšur veriš gróšur og gras. Žó tališ sé aš Katla hafi gosiš 14 sinnum sķšan hrauniš į aš hafi runniš į tķundu öld,og  žį oft skiliš stóran hluta Įlftavers og Mżrdalssands eftir sem gróšurlausa eyšimörk, žį            hafa hraunhólarnir (gerfigżgarnir) fyrir noršvestan byggšina ķ Įlftaveri alltaf variš svo  graslendiš sunnan Skįlmar og austan Kęlara aš žaš hefur alltaf getaš jafnaš sig aftur..  .   Sama mį segja um grasbletti noršan Skįlmar, žeir eru sušaustan viš hęšir sem alltaf hafa variš žį fyrir jökulsvatnshlaupum, bergvatnslękir sem renna austan og noršaustan viš žessa bletti hafa sķšan variš žį fyrir uppblęstri ķ noršaustan įttinni.Noršan Skįlmar eru ógrónir hraunrimar į stórum svęšum sem Kötlugos hafa aldrei fariš yfir, en allur gróšur hefur blįsiš žar af, žar sem engir bergvatnslękir eru žar til aš verja hann fyrir sandįgangi śr farvegum eftir Kötlu.Ķ žessum hraunrimum eru djśpar gjįr nišur ķ hrauniš meš moldarbökkum.Ofan į hrauninurimum žessum sunnan į móti žar sem logn hefur veriš fyrir noršan og noršaustan įttinni er misjafnlega žykk mold undir sandinum allt frį žvķ aš vera föst nišur ķ ósléttu hrauninu upp ķ 15-20s.m. žykk Noršan į móti er žarna nęstum öll mold  blįsin ķ burtu. Nś er allt žetta land mikiš fariš aš gróa upp, svo žaš hreifist ekkert žó rok sé.Žar ber mest į mosa meš berjalyngi og vķšigróšri og žar į milli toppagróšri meš żmsum blómum Hraunrimarnir fyrir noršan Skįlm, eru Skógarhólmurinn(bendir į aš hafi veriš skógur) ķ hraunagrjótunum vestan Skįlmarbęjarhrauna,Ljósavatnagrjót į milli Ljósavatna og Selhólms,Nįtthagamelar(žar er gömul varša hlašin upp į kletti)noršan Nįtthagaskers, Keldnatįahraun vestan Keldnatįa,Hólmsbrżr sunnan og austan viš Hrķfuneshólm og svo Sķknahįls sem nęr sunnan frį Sķkum upp aš Rjśpnfelli.Viš Kringlulęksbotninn er gömul bęjarrśst stašsett.63.35.53.n og 18.36.16.v. Viš upptökin į Mosalęknum er gömul varša og žar er lķka grjóthlašinn hringur 4,35s.m.ķ žvermįl stašsett.63.36.23.n og 18.35.44.v hringurinn er nś alveg aš hverfa ķ mosa.  Bįšir žessir lękir spretta upp undan Sķkna- hįlsinum ofarlega. Sunnan ķ hól sunnan viš Rjśpnafell stašsett. 63.37.04.n og 18.38.49.v  hef ég męlt svo,nešst mold 13 s.m. svo sandur 6 s.m .mold 11s.m. og sandur 8 s.m.  efst.    Ķ Įlftaversafrétti eru svona hraunrimar lķka meš opnum gjįm og mold undir sandinum. Ž.e Atleyjarmelar ytri sem ég hef įšur lżst į öšrum blöšum vegna jökulvatnshlaups sem ég tel aš hafi oršiš žar.Viš žaš vil ég bęta žessu.Jökulvatnshlaup žetta hefur komiš ķ tveim kvķslum nišur Merkigiljasanda sś fyrri nišur mešBlįfellsį og stżflaš Jökulkvķslina meš jakaframburši svo hlaupiš hefur lónaš žar uppi og fariš sušur yfir melana žegar seinna vatniš kom nišur meš Merkigiljum.Žegar jakastżflan hefur svo brostiš,žį veršur eftir slétta vikuraldan sunnan viš Jökulkvķslina og eins vikurinn sem fyllt hefur allar lautir ķ hrauninu sušur aš Leirį.En įšur en jakastżflan brast sést greinilega hvar Jökulkvķslin hefur grafiš sig nišur austan viš Hįlsana og runniš žar sušur ķ Leirį.        Eins og tališ er liggur Eldgjįrsprungan undir jöklinum noršan fyrir Öldufell.Ég held aš žegar hrauniš į Merkigiljasöndunum rann žį hafi veriš jökullaust į milli Öldufells og Merkigilja og žar séu upptök hraunsins,ég hef séš hraun svo nįlęgt jökulröndinni aš žaš hefur varla komiš nišur śr Blįfellįargljśfrinu.Ef til vill mį tengja vatnshlaupiš viš žaš?Žess mį geta aš allan žann tķma sem ég hef fariš ķ Įlftaversafrétt hefur Jökulkvķslin runniš nišur meš Merkigiljum aš undan skildum 2 eša 3 įrum milli 1970 og 1980 žį kom hśn undan jöklinum vestan viš hnśkinn sem er viš jökulhorniš viš Blįfellsįna.Sunnan til ķ Hįlsunum um 200-300 metra frį jökulgaršinum žar sem jökulinn hefur gengiš lengst fram į staš 63.40.21.n og 18.46.04.v sem er upp į hįu skeri,žar gróf ég 45 s.m.djśpa holu žar var mold nišur viš hrauniš 22-23 s.m.žykk. Fyrir sunnan Atley austur viš Hólmsį er gróiš land mešfram įnni, sem bęši Hólmsį og Hrķfunesheišin hafa variš fyrir noršaustan įttinni,žar fyrir vestan eru Atleyjarmelar eystri uppblįsiš hraun meš mold ķ sem Katla hefur alldrei fariš yfir,vestan viš žaš er svo sléttur vikursandur sem  endar ķ hįrri vikuröldu vestur viš Leirį fyrir sunnan Lįgey.Greinilegt er aš vikursandur žessi hefur komiš meš Kötlugosi aš vestan en oršiš žarna eftir žegar hlaupiš hefur nįš framrįs til sušurs,hann nęr aš sunnan veršu austur į Atleyjarmela-  hrauniš og noršur meš Lįgeynni žar sem hann hefur runniš yfir gróšur žvķ žar er mold undir vikrinum. Haustiš 2002 óx vatniš mikiš ķ Leirį svo hśn gróf vikurölduna mikiš nišur sem er nęst Lįgeynni kom žį ķ ljós moldarjaršvegur langt nišur ķ Leirįrfarveginn.Sennilega gętu žeir sem vit hafa į séš žarna hvenęr vikuraldan hefur oršiš til.   Ef dregin vęri lķna frį Leirį fyrir vestan Rjśpnafell um Sķknahįls ķ Langasker, žašan ķ Klofaklett og svo til sušvesturs ķ Dżralękjasker og žašan sušur meš Dżralękjarkvķslinni til sjįvar og svo aš vestan meš Mślakvķsl frį sjó til jökuls held ég aš varla fyndist gömul mold  innan žess svęšis, ef frį er dreginn Hjörleifshöfši, Hafursey og Selfjall.      Landiš fyrir sunnan žessa lķnu ž.e.Bólhraun og melarnir sušur af Hraunbę allt austur aš Sušurhögum algrónu hrauni ķ landi Žykkvabęjarklaustursjarša, er aš mestu upp blįsiš hraun,sem nś er mikiš fariš aš gróa. Land žetta žekki ég mikiš minna en žaš land sem ég hef įšur skrifaš um į žessi blöš Telja mį vķst aš mold sé aš finna žar mjög vķša, ég hef fundiš hana į nokkuš sléttu hrauni noršvestur af Bólhraunaöldunni,eins er mold sunnan į móti hįtt upp ķ skerjunum sušur og sušvestur af Herjólfsstašabótinni m.a. į staš 63.28.23.n 18.33.42.v. er c.a.15 - 20 s.m. žykk mold hef ekki męlt hana.Eins hef ég séš mold austar į žessu svęši t.d.viš fjörugötuna sušur į Bólhraunafjöru og vķšar.   Vitaš er um aš minstakosti fjórar bęjarrśstir į žessu landi,žar eru greinilegastar rśstirnar af Bólhraunabęnum sem fór ķ eyši įriš 1827 vegna afleišinga Kötlugosins 1823 austar og noršar en Bólhraunabęrin var, eru žrjįr bęjarrśstir ž.e. ķ Kśabót,Arfabót og Nišurföllum ekki er vitaš fyrir vķst hvaš bęjir žeir hétu eša hvenęr žeir fóru ķ eiši.Rśstin ķ Kśabót var grafin upp um 1970 og er talin vera frį mišöldum.Sušvestur af Hraunbę į staš 63.30.10.n.og 18.28.05.v.er Syšri Krosshóll sem er jökul- garšur ofan į móklöpp,žaš er eina móklöppin ķ Įlftaveri sem sést og ég veit um sunnan Rjśpnafells. Sunnan vķš hólinn er žykkt moldarlag mjög hart nešst,  žurfti aš pikka žaš upp meš skófluni.Upp į hólnum er mold sem vatniš ķ Kęlurunum hefur variš..Heimildir um Kötlugos mį vķša sjį m.a.ķ Eldritum Markśsar, Safni til sögu Ķsl.og vķšar. Ef mišaš er viš žessar heimildir hvaš Katla hefur oft gosiš, er erfitt aš įtta sig į hvaš gróšur hefur lengi haldist viš į żmsum stöšum ķ Įlftaveri og į Mżrdalssandi.Žessar heimildir segja frį žvķ aš žaš er ķ gosunum 1660 og 1721 aš allt graslendi milli   Hįfells og Hjörleifshöfša eyšilegast m.a. tśn og engjar fyrir vestan og noršan höfšann. .Eins segir Markśs ķ Eldritunum aš gosiš 1860 hafi skoriš um helminginn ķ burt af Lambajökli en hann var nokkrir hólar,og margir žeirra grasigrónir .Lambajökull er į milli Blautukvķslar og Dżralękjarkvķslar.Ķ feršabók sinni frį 1893 hefur Žorvaldur Thoroddsen žaš eftir Markśsi Loftssyni aš Sandvatniš(ž.e.jökulvatn sem rann til sjįvar milli Hjörleifshöfša og Lambajökuls)fęri žį žar yfir sem Lįgey įšur var.Žar hafi veriš hįr hįls meš hęš ķ noršurenda.Framan ķ žeirri hęš hafi markaši fyrir 9 -10 metra langri tóft,vķdd hennar sįst ekki žvķ žar var  vallgróiš yfir eins og segir ķ feršabókini.Žessi hįls fór alveg af ķ Kötlugosinu 1860.Markśs var fęddur ķ Hjörleifshöfša įriš 1828 og įtti žar heima alla tķš,hann hefur žvķ vel munaš eftir žvķ umhverfi sem žar var um og fyrir 1860.Austan viš Dżralękjarkvķsl eru Bólhraun sem      įšur er lżst, žar var bęr sem fór ķ eyši 1827 vegna sandįgangs eftir Kötlugosiš 1823.                                             Milli Bólhrauna og Sušurhaga eru vatnsfarvegir sem nį nišur aš fjöru.  Žegar žaš er haft ķ huga aš žaš eru gosin 1660 og 1721 sem fyrst eyšilegga tśniš og engjarnar fyrir noršan og vestan Hjörleifshöfša og fram aš gosinu1860 er gróiš land žar sem Lįgey var og Lambajökull og svo Bólhraun til 1827.   Mašur hlżtur aš spyrja. Kom jökulhlaup ekki fyrir vestan Hjörleifshöfša fyrr en 1660?      Hvaš varši Lįgey,Lambajökul og Bólhraun? Voru jökulhlaupin miklu minni fyrst eftir landnįm eša komu žau annarstašar śr jöklinum?Žetta og miklu fleirri spurningar vakna. Ég held aš Stórilękurinn sem upptök sķn į upp ķ Sķknahįlsi hafi fram undir gosiš 1823 variš Bólhraun fyrir uppblęstri.Lękurinn hafi fram aš žeim tķma ekki runniš ķ Skįlmina  eins og sķšar varš heldur hafi hann runniš nišur hjį Langaskeri, um Kęlara  fyrir vestan Hraunbę og žašan til sušausturs til sjįvar um Drengja og eša Žrętufarveg nįlękt bęjarrśstunum sem įšur er getiš.Ég held aš leiran sem var į milli   Hęšartaglsins og Hraunbęjarfitarinar hafi ekki veriš til fyrir gosiš 1625,žar hafi veriš algróiš land. Landbrotsį hafi fram aš žeim tķma veriš mżrarlękur śr  vestari hluta mżranna  į milli bęjana(s.b.r.Eldrit Markśsar) Gosiš 1625 sem var mikiš stęrra, en fyrri gos žeirra tķma (s.b.r. Žorsteinn Magnśsson) hafi brotiš sér leiš ķ lękinn sem sķšar braut meira śt frį sér.Ķ bókinni Sżslu og sóknarlżsingar Skaftafellssżslna segir séra Sveinn Benediktsson svo um Žykkvabęjarklaustursjaršir įriš 1840 aš žęr séu undirorpnar sandfoki og žar af hljótandi skemmdum,helst į tśnum, sömuleišis engjum,liggja ķ śtsušur,sömuleišis sé Hraunbęr meš sama annmarka.Ég hef aldrei heyrt talaš um aš engjar hafi veriš ķ śtsušur frį Žykkvabęjarklaustri Žaš er gosiš 1823 sem mest hefur skemmt landiš žar sem Stóri-lękurinn įšur rann.Hinsvegar hefur žaš gos lķtiš skemmt landiš ķ kringum Skįlmina.      Ég held aš landiš į milli Dżjanna st.63.33.07.n.og 18.30.43.v.og Herjólfsstašasels                                                                           sts.63.34.14.n.og 18.32.04.v.hafi įšur veriš algróiš og žar hafi Hrśthįlsalękurinn og Hofsstašakvķslin runniš um ķ grasbökkum ķ Skįlmina.Kötlugos og jökulvatn sem oft koma į sumrum śr jöklinum hafi hjįlpast viš aš setja žaš ķ sand eins og žaš er ķ dag.                                                   Ķ Örnefnaskrį Herjólfsstaša segir Hannes Hjartarson f 1882 aš Skįlmin hafi ķ Kötlu- gosinu 1918 brotist ķ gegn noršan viš Alvišru,fram aš žvķ hafi hśn runniš sunnan viš  hana.Ég giska į aš žar hafi hśn runniš eftir algrónu gili,mišaš viš hvaš moldin nęr langt nišur ķ rofiš(bakkan) sunnan meigin.Fyrir gosiš 1918 rann Skįlmin ķ tveim įlum žar sem brśin į henni er nś,sį hólmi sem eyšilagšist ķ gosinu hét Hellhólmi  Eins eyšilagšist žį  algróiš land sem lį į milli Kįlkafitar og Selvašsfitar sušur aš Grenshįls.Séra Sveinn Benediktsson segir 1840 aš bęrin Jórvķk hafi veriš fluttur śr staš vegna vatnsįgangs śr Kśšafljóti sem liggur austan viš land jaršarinnar,um svipaš leiti og Jórvķk var flutt,flutti bóndinn ķ Brśnaseli bę sinn śt į Ljósavötn žar var bśiš til 1854 rśstirnar sjįst enn.Brśnasel var sušur viš Skįlm austan viš Skįlmarbęjarhraun, ekki er nś alveg  vitaš hvar žaš var.Ég hélt lengi aš bęjirnir į Jórvķk hafi veriš fluttir vegna jökulvatns- įgang śr Skįlminni žar sem hśn hefši runniš milli króks og bęjar en žaš var ekki.       Haft er eftir Bįrši Pįlssyni f.1872 aš ašeins lķtill lękur sem planki var lagšur yfir,hafi veriš milli króks og bęjar ķ Skįlmarbę eins og žaš er kallaš.Ķ skżrslu Bśnašarfélags Sušuramtsins 1892 segir frį aš žį sé jökulvatn fariš aš renna į milli króks og bęjar žaš vatn stór skemdi land eins og sjį mį ķ bókum bśnašarfélagsins hér.  Žaš sem sagt er hér aš framan bendir til žess aš ekki hafi komiš stórt hlaup ķ Skįlmina fyrr en ķ gosinu 1918. Jón Pįlsson ķ Hrķfunesi f.1886 fór oft um Tunguveginn yfir Mżrdalssand hann sagši aš austan viš Mosalękinn hefši veriš mżrarblettur sem hęgt var aš lįta hesta taka nišur į,žennan blett tók af ķ gosinu 1918. Į Keldnatįahrauninu viš gamla Tunguveginn eru nokkrar vöršur,žęr viršast stefna į Seltętturnar ķ Sķkunum og gętu žvķ veriš mjög gamlar,žarf aš skoša betur.Nišur meš Dżralękjakvķsl aš austan er grjóturš śr tómu hraungrżti um 500metra breiš og 2,5 k.m löng,vęri forvitnilegt aš skoša betur.Nś ķ įr eru 220 įr lišin frį žvķ aš Skaftįreldahrauniš rann,ofan į žvķ er nś um 12-13.s.m. žykkur gambur mosi sem sķgur kanski nišur um helming žegar hann veršur mold,ég velti žvķ fyrir mér,hvort vęri hęgt aš miša įrafjöldan į moldinni į gamla hrauninu viš žaš.    Vestan viš Latmelaleiru upp į skeri beint upp af uppsprettu lękjarins į leirunni er gömul varša sem ég veit engin deili į s.t.63.29.18.n og 18.31.00.v.       Žaš skal tekiš fram aš žessi sundurlausu skrif mķn eru til komin vegna įhuga mķns į aš reyna geta mér til um hverning Katla hefur breitt landslagi hér į sögulegum tķma.Ef einhverjir eru til sem nenna aš lesa žetta, žį žurfa žeir aš hafa žaš ķ huga aš žetta er byggt į gömlum heimildum  skrįšum og sögšum eins og ég tślka žęr, įsamt įratuga löngum kunnugleika mķnum į landinu sem ég hef nokkuš gert til aš skoša.Vel mį vera aš ég setji eitthvaš fleirra į blaš, finni ég eitthvaš sem frįsagnar vert er.   Ég biš menn aš virša uppsetninguna.Stafsettning hefur alldrei veriš mķn sterka hliš.                                                                                          Herjólfsstöšum ķ Mars įriš 2004.                                                _____________________________________                                                         Gissur Jóhannesson   

« Sķšasta fęrsla | Nęsta fęrsla »

Athugasemdir

1 identicon

Jį - ég žvęldi mér ķ gegnum žetta og hafši dįlķtiš gaman af.

Eggert Rśtsson (IP-tala skrįš) 18.5.2011 kl. 17:46

Bęta viš athugasemd

Ekki er lengur hęgt aš skrifa athugasemdir viš fęrsluna, žar sem tķmamörk į athugasemdir eru lišin.

Um bloggiš

Gissur Þórður Jóhannesson

Höfundur

Gissur Þórður Jóhannesson
Gissur Þórður Jóhannesson
Ég er bara gamall karl sem hefur gaman af að fylgjast með og skifta mér af ýmsum málum.
Mars 2024
S M Ž M F F L
          1 2
3 4 5 6 7 8 9
10 11 12 13 14 15 16
17 18 19 20 21 22 23
24 25 26 27 28 29 30
31            

Myndaalbśm

Nżjustu myndir

  • Lára, Gissur og Lilla, 14. febr. 2006 002
  • Hólmsárfoss
  • Hólmsárfoss 3

Heimsóknir

Flettingar

  • Ķ dag (29.3.): 0
  • Sl. sólarhring: 4
  • Sl. viku: 5
  • Frį upphafi: 0

Annaš

  • Innlit ķ dag: 0
  • Innlit sl. viku: 5
  • Gestir ķ dag: 0
  • IP-tölur ķ dag: 0

Uppfęrt į 3 mķn. fresti.
Skżringar

Innskrįning

Ath. Vinsamlegast kveikiš į Javascript til aš hefja innskrįningu.

Hafšu samband