Álftavershraun.

                                                 Álftavershraun.  Í riti sem Guðrún Larsen jarðfræðingur skrifar um eldgos í Kötlukerfinu telur hún að á   fjórða áratug tíunda aldar,hafi komið upp hraungos á tveim stöðum í Eldgjá.Annað þeirra hafi komið upp í Skaftártunguafrétti og runnið þaðan niður austan við Skaftártungu og síðan austur í Landbrot og niður að Meðalandi. Hitt hafi komið upp fyrir norðan Öldufell í Álftaversafrétti og runnið á tveim stöðum niður Álftaversafrétt           Að austan, niður með Hólmsá og að vestan, niður Merkigiljasanda og Atleyjarmela ytri. og  síðan yfir mest allt Álftaver allt til sjávar við Alviðruhamra.       Þó ég hafi hvorki vit né vilja til að rengja jarðfræðinga um, hvar og  hvenær þeir     telji að hraunstraumar fyrri alda hafa runnið. Þá hef ég alltaf viljað reyna, að hafa það sem  réttara reynist.   Því vil ég gera nokkra athugasemd.Um það hraun sem runnið hefur austur í Landbrot og niður undir Meðaland ætla ég ekki að skrifa, það land þekki ég svo lítið. Hraun sem runnið hefur niður Álftaver þekki ég  hinsvegar vel,enda fæddur þar og átt heima alla tíð,ferðast mikið um landið m. a. við smalanir og fleira. Og nú síðustu árin gert nokkuð af því að gá hvar mold er finna undir sandinum. Sumt af því sem ég hef séð þar, ásamt ýmsum tilgátum mínum um landið,hef ég skrifað niður á blöð hjá mér,sem ég mun styðjast við, til að skýra það sem ég á við.   Ég held að mest allt Álftavershraunið sé eldra en Guðrún telur það vera,að minstakoti er svo um hraunið í Atleyjarmelum ytri og sennilega á Merkigiljasöndunum líka.    Ég tel að mest af þessu hrauni hafi komið upp á milli Öldufells og Merkigilja, þar hafi þá verið jökullaust,svo nálægt jökulröndinni hef ég séð hraun.    Árið 2003 voru liðin 60 ár frá því ég kom fyrst inn í Álftaversafrétt,öll árin sem liðin eru síðan  hef ég komið þar, og sum árin mjög oft. Lengi vel velti ég því fyrir mér  hverning   stóru blá og grágrýti steinarnir,,Grettistökin´´sem liggja ofan á berum hraunklöppunum inn á Merkigiljasöndum gátu borist þangað.                                 Það var svo á árinu 2002 að ég taldi mig finna örugga vísbendingu um að jökulhlaup hafi komið niður Merkigiljasanda sem svo hefur runnið suður yfir vestur hluta Atleyjarmela á c. a. 2,5 k m. kafla. Runnið þar yfir algróið hraun og fyllt þar allar lautir af vikur og malarmassa blönduðum grárri jökulfor.                                            Þá var líka fengin skýringin um ,,Grettistökin´´þau komu með ís í jökulhlaupinu .                                                       Yfir austur hluta Atleyjarmelanna ytri fór hlaupið ekki, þar eru opnar gjár með um  20sm. þykkum moldarbökkum undir sandinum, eftir að landið blés þar upp.Þar er líka í sandinum sem er ofan á moldinni,grátt öskulag, gæti verið úr Öræfajökli.      Ég sagði bæði Guðrúnu Larsen og Hauki  Jóhannessyni frá því að þarna héldi ég  að  jökulhlaup hefði orðið, og vildi að þau eða einhver annar sem vit hefði á skoðuðu það  Árið 2004 hafði ég ekki orðið var við að jarðfræðingarnir hefðu neitt skoðað þetta. Því fór ég sjálfur og mældi þykktina á moldinni þar. Um þá ferð hef ég skrifað svo;    Atleyjarmelar 7 ágúst 2004.    Gróf  80sm.djúpa holu niður á hraunið,austan við sker með tveimur vörðum á. Á stað 63.40.18.N.og 18.44.01.V. var mold 42s.m. niður við hraunið 38s.m. sandur  efst. Á stað 63.40.11.N.og 18.43.38.V.var mold 43sm. niður við hraunið 37sm. sandur efstÁ stað 63.40.07.N.og 18.43.23.V.vestan við stórt sker voru 65sm. niður á hraunið þar af 35sm. mold neðst en 30sm. sandur efst. Á stað 63.40.36.N.og 18.43.39.V.voru   60sm niður á hraunið þar af 40sm. mold neðst en 20sm. sandur efst. Á öllum þessum stöðum er sandurinn blandaður vikri. Rétt má telja víst að sandlög séu að finna í moldinni,en til að sjá það þyrfti stærri(víðari) holur en ég gróf.Þar sem moldin var svona þykk, kom mér strax í hug. Hverning gat svona þykk mold  myndast,og mörg Kötlugos með öskufalli komið síðan hraunið rann á tíundu öld. Sumarið 2004 var ég á ferð yfir Skaftáreldhraunið stoppað á nokkrum stöðum til að mæla þykkt á mosanum þar, sem víðast var svona 13-15sm. þykkur eftir um 220 ár.      Hvað moldin úr svona lausum gamburmosa getur orðið þykk  þekki ég ekki,en     giska á svona 4-5sm. sem hún gæti verið og þá eftir um 220 ár  um 2sm. á öld.Ef maður ber saman hugsaða moldarþykkt í Skaftáreldhrauninu, við 42sm moldina á Atleyjarmelunum,þá hefði sú mold miðað við tímann verið rúm 2000 ár að myndast. Ef til vill hefur jökulhlaupið sem ég tel að komið hafi niður Merkigiljasanda, verið það sama sem sagt er frá í Eldritum Markúsar og haft er eftir Þorleifi Árnasyni presti á Kálfafelli í Fljótshverfi að árið 1000 hafi komið Kötluhlaup úr austan verðum Mýrdalsjökli. Og það er fleira sem forvitnilegt er að bera saman. Sumarið 2005 skoðaði ég moldina betur sem er 42sm.þykk niður við hraunið inn á Atleyjarmelum. Ég sá þar ekki nema mjög þunn sandlög og jafnvel engin. Sjálfsagt mundu jarðfræðingar sjá betur. Í Ágúst 2004 gróf ég niður á hraunið upp á Síknahálsi á st. 63.35.24.N.og18.36.35.V.þar voru 50.sm. niður á hraunið, neðst mold 18.sm,sandur 1.sm,mold  8sm.,sandur   5.sm,og svo mold efst 18.sm. Moldin sést þarna á sumum skerjunum alveg upp úr.                Mér hefur skilist að jarðfræðingar telji að mestur hluti Álftavershraunsins hafi komið upp fyrir norðan Öldufell, á um 10 ára tímabili á tíundu öld. Ég held að langur tími hafi liðið á milli þess að hraunið á Atleyjarmelunum rann, þangað til hraunið í Síknahálsi kom,sennilega niður úr Krika fyrir sunnan Sandfell.Þessi tími sést með því að bera saman mold og sand á hvorum stað fyrir sig.Ef svo ólíklega vill til að einhverjir nenna að lesa þetta,þá verða þeir að hafa það í huga að þetta eru ekki nein vísindi,þetta eru bara hugdettur og tilgátur gamals manns sem telur sig þekkja landið bara nokkuð vel. Og að endingu þetta: Vilji jarðfræðingar skoða þetta betur og sjái það fyrir víst að það sem ég hef  skrifað hér sé ekki rétt.     Skal ég fyrstur  manna vera til að  viðurkenna að svo geti verið.         Minnugur þess:  ,,Að ávalt skal hafa það sem réttara reynist´´.                                                               Í nóvember  ár 2005.                                                              Gissur Jóhannesson.                                                                                                        _____________________________ P. s. Hafi hraunið sem talið er að runnið hafi yfir allt Álftaver á tíundu öld, þá hlýtur allt það magn til að hafa pláss hafa farið yfir alla Atleyjarmela ytri sem liggja á milli Atleyjar að austan og Hálsanna að vestan(þ.e. jökulgarðanna austan við Merkigil)Vel má vera að áður fyrr hafi hraun runnið niður úr gljúfrinu austan Atleyjar,en síðasta hraunið sem runnið hefur yfir Atleyjarmelana syðri hefur komið vestan að, það sést best á hraunbrúninni austur við Hólmsá v/Moldranann í Hrífunesheiðinni.                                                   Gissur Jóhannesson.